Κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου 1990-1991, η Ιαπωνία δεν αναμείχθηκε άμεσα στο έδαφος. Περιορισμένη από το ειρηνιστικό σύνταγμά της, η χώρα επέλεξε αντ' αυτού να επιβάλει οικονομικές κυρώσεις κατά του Ιράκ, ενώ συνεισέφερε σχεδόν 16 δισεκατομμύρια δολάρια στον πόλεμο και την προσπάθεια ανοικοδόμησης. Παρά το γεγονός ότι είναι ένας από τους μεγαλύτερους χρηματοοικονομικούς συνεισφέροντες, η Ιαπωνία έλαβε ελάχιστη διεθνή αναγνώριση για τις προσπάθειές της, ακόμη και επικρίθηκε από ορισμένους για τη λεγόμενη «διπλωματία του βιβλίου επιταγών». Αυτή η εμπειρία θεωρήθηκε στη συνέχεια ως αποτυχία της εξωτερικής πολιτικής από τους Ιάπωνες φορείς χάραξης πολιτικής. Αντέδρασαν με την ψήφιση νόμου το 1992 που επέτρεπε στις Δυνάμεις Αυτοάμυνας της Ιαπωνίας να συμμετάσχουν στις ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ – ανοίγοντας τον δρόμο για πιο ενεργή εξωτερική πολιτική.
Ωστόσο, όσον αφορά την πολιτική για τους πρόσφυγες, η διπλωματία του ιαπωνικού βιβλίου επιταγών είναι αναμφισβήτητα ακόμη ζωντανή. Το 2022, ήταν η τρίτη μεγαλύτερη μεμονωμένη χώρα δωρητής στην Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), συνεισφέροντας περισσότερα από 167 εκατομμύρια δολάρια . Επιπλέον, ιδιώτες δωρητές στην Ιαπωνία συνεισέφεραν επιπλέον 165,5 εκατομμύρια δολάρια. Από την άλλη πλευρά, η Ιαπωνία υπήρξε εξαιρετικά διστακτική όσον αφορά την πραγματική αποδοχή προσφύγων. Από το 1978 έως το 2022, η Ιαπωνία έχει δεχθεί συνολικά 17.714 αιτούντες άσυλο , αριθμός μικρότερος από αυτόν που παραδέχονται οι περισσότεροι από τους ομολόγους της στο G-7 κάθε χρόνο.
Ένας λόγος για αυτό είναι το χαμηλό ποσοστό εισδοχής ασύλου στη χώρα. Το έτος με τον μεγαλύτερο αριθμό αιτούντων άσυλο στην ιστορία, το 2017, η Ιαπωνία χορήγησε προστασία σε 94 αιτούντες από τους συνολικά 19.629, ποσοστό 0,005%. Πιο πρόσφατα, το 2020, το ποσοστό αυτό διαμορφώθηκε στο 0,023 τοις εκατό. Αυτό το ποσοστό αντικατοπτρίζει αυτό που είναι γνωστό ως συνολικό ποσοστό προστασίας, το οποίο συνδυάζει τον αριθμό των αιτούντων που αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες καθώς και εκείνων που γίνονται δεκτοί για ανθρωπιστικούς λόγους. Το ποσοστό αναγνώρισης των προσφύγων ήταν επομένως ακόμη χαμηλότερο. Σε διεθνή σύγκριση, η Γερμανία είχε συνολικό ποσοστό προστασίας 72,3 τοις εκατό το 2022 .
Ενώ η γεωγραφία από μόνη της καθιστά δύσκολη την άμεση σύγκριση μεταξύ της Ιαπωνίας και μιας χώρας όπως η Γερμανία –η Ιαπωνία βρίσκεται πολύ μακριά από μεγάλες περιοχές παραγωγής προσφύγων στη Μέση Ανατολή και την Αφρική– το μικρό ποσοστό των ανθρωπιστικών εισαγωγών έχει εδώ και καιρό εντοπιστεί από τους επικριτές ως παράδειγμα της Ιαπωνίας που δεν τηρεί τις διεθνείς της δεσμεύσεις. Η χώρα προσχώρησε στη Σύμβαση για το Καθεστώς των Προσφύγων το 1981 και στη συνέχεια στο Πρωτόκολλο σχετικά με το Καθεστώς των Προσφύγων το 1982, μετά την προσφυγική κρίση στην Ινδοκίνα.
Την άνοιξη του 2023, η Ιαπωνία έδωσε στους επικριτές της ακόμη περισσότερα πυρομαχικά όταν ψήφισε έναν αμφιλεγόμενο νόμο που διευκολύνει την απέλαση των αιτούντων άσυλο. Το νομοσχέδιο είχε αρχικά κατατεθεί για τις αρχές του 2021, αλλά αποσύρθηκε μετά από εκτεταμένες διαμαρτυρίες μετά το θάνατο μιας αιτούσας άσυλο από τη Σρι Λάνκα, της Wishma Sandamali, σε ιαπωνικό κέντρο κράτησης μεταναστών.
Ταυτόχρονα, και λαμβάνοντας πολύ λιγότερο φως της δημοσιότητας, η Ιαπωνία αύξησε δραματικά το συνολικό ποσοστό προστασίας της. Το 2021, χορηγήθηκε προστασία σε 654 από τους 2.413 (27%) αιτούντες άσυλο, ενώ το 2022 ο αριθμός αυτός αυξήθηκε ακόμη περισσότερο σε 1.997 από τους 3.772 (53%). Αυτό περιελάμβανε ένα ρεκόρ 202 αιτούντων στους οποίους χορηγήθηκε επίσημο καθεστώς πρόσφυγα.
Ένας από τους λόγους για αυτό είναι οι διεθνείς συνθήκες που οδηγούν σε αλλαγή δημογραφικών στοιχείων σε όσους ζητούν άσυλο στην Ιαπωνία. Μετά την αποχώρηση των Αμερικανών από το Αφγανιστάν τον Αύγουστο του 2021 και την επακόλουθη ανάληψη της κυβέρνησης από τους Ταλιμπάν, η Ιαπωνία χορήγησε αρκετά φιλελεύθερη προστασία στους Αφγανούς που κατάφεραν να καταφύγουν στην Ιαπωνία. Το 2022, σε 147 Αφγανούς χορηγήθηκε επίσημο καθεστώς πρόσφυγα. Ομοίως, μετά το πραξικόπημα του 2021 από τη στρατιωτική χούντα στη Μιανμάρ, η Ιαπωνία παραχώρησε σε πολλούς από τους πολίτες της που ήδη βρίσκονταν στην Ιαπωνία το δικαίωμα διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους – συνολικά 1.668 το 2022.
Ένας άλλος λόγος σχετίζεται με τις συνεχιζόμενες κινήσεις της Υπηρεσίας Υπηρεσιών Μετανάστευσης (ISA) για αποσαφήνιση και ενημέρωση της άκαμπτης ερμηνείας της διεθνούς νομοθεσίας για τους πρόσφυγες, παράγοντας που ευθύνεται εν μέρει για το ιστορικά χαμηλό ποσοστό αναγνώρισης της Ιαπωνίας. Μετά από διαβούλευση με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, αυτό οδήγησε στη δημοσιοποίηση επίσημης κατευθυντήριας γραμμής για την αναγνώριση των προσφύγων για πρώτη φορά τον Μάρτιο του 2023. Συγκεκριμένα, η κατευθυντήρια γραμμή περιλάμβανε νέες διατάξεις που προσέθεταν ρητά το φόβο δίωξης με βάση τη σεξουαλικότητα ή το φύλο ως ισχύοντες λόγους για να ζητήσετε άσυλο .
Επιπλέον, η Ιαπωνία έχει δεχθεί περισσότερους από 2.500 Ουκρανούς μετά την εισβολή της Ρωσίας τον Φεβρουάριο του 2022. Ωστόσο, αυτοί ταξινομούνται ως «εκκενωμένοι» και επομένως δεν εμφανίζονται ως μέρος των στατιστικών στοιχείων για το άσυλο παραπάνω. Τους χορηγείται άδεια εργασίας με ανανεώσιμες πηγές και οι κεντρικές και περιφερειακές κυβερνήσεις έχουν ξεκινήσει διάφορα προγράμματα υποστήριξης γλωσσών και αντιστοίχισης εργασίας για να διευκολύνουν τη μετάβασή τους στη ζωή στην Ιαπωνία. Με την αποδοχή Ουκρανών εκτοπισμένων ως υπόδειγμα, η Ιαπωνία εγκαινίασε ένα νέο συμπληρωματικό σύστημα για «οιονεί πρόσφυγες» τον Δεκέμβριο του 2023 για να παρέχει προστασία σε άτομα που κινδυνεύουν από δίωξη εκτός των όρων που ορίζει η Σύμβαση για τους Πρόσφυγες ή γενικούς ανθρωπιστικούς λόγους. Είναι κρίσιμο, όσοι γίνονται δεκτοί βάσει του νέου συστήματος πρόκειται να λάβουν παρόμοια υποστήριξη εγκατάστασης σε αναγνωρισμένους πρόσφυγες.
Φυσικά, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά ζητήματα με την προσφυγική πολιτική της Ιαπωνίας. Πρώτον, πρέπει να αντιμετωπιστούν οι συνθήκες στις εγκαταστάσεις κράτησης μεταναστών, οι οποίες οδήγησαν σε 17 θανάτους κρατουμένων από το 2007. Δεύτερον, ακόμη και όταν υπολογίζονται οι Ουκρανοί εκκενωμένοι και λαμβάνοντας υπόψη το υψηλότερο ποσοστό συνολικής προστασίας τα τελευταία χρόνια, η Ιαπωνία εξακολουθεί να δέχεται πολύ μικρό αριθμό αιτούντων άσυλο όσον αφορά τον συνολικό αριθμό. Αυτό θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί μέσω πιο ενεργών προγραμμάτων επανεγκατάστασης, μειώνοντας το βάρος των χωρών που φιλοξενούν επί του παρόντος μεγάλο αριθμό προσφύγων. Υπάρχει προηγούμενο για αυτό. Για παράδειγμα, η Ιαπωνία καλωσόρισε συνολικά 121 Σύρους πρόσφυγες για σπουδές σε ιαπωνικά πανεπιστήμια μέσω της Ιαπωνικής Πρωτοβουλίας για το μέλλον των Σύριων Προσφύγων (JISR).
Ωστόσο, στην απάντησή της στα πρόσφατα γεγονότα στο Αφγανιστάν, τη Μιανμάρ και την Ουκρανία, η Ιαπωνία έχει επιδείξει μεγαλύτερη ευελιξία στην αποδοχή όσων χρειάζονται καταφύγιο. Μέσα σε δύο χρόνια, το συνολικό ποσοστό προστασίας έχει εκτιναχθεί από κάτω από 1 τοις εκατό σε πάνω από 50 τοις εκατό. Αυτή η στροφή έχει αντικατοπτριστεί και στη συγκεκριμένη πολιτική. Τόσο η διευκρίνιση και η επέκταση της αναγνώρισης των προσφύγων μέσω της δημοσίευσης των επίσημων κατευθυντήριων γραμμών, όσο και του δωρεάν συστήματος «οιονεί προσφύγων» δίνουν στον ISA μια μεγαλύτερη εργαλειοθήκη για την αποδοχή αιτούντων άσυλο.
Αυτές οι αλλαγές έρχονται σε μια κρίσιμη στιγμή. Το 2023, ο αριθμός των αιτούντων άσυλο στην Ιαπωνία πρόκειται να φτάσει σε υψηλό ρεκόρ , αντανακλώντας τις συνεχιζόμενες επιπτώσεις πολυάριθμων συγκρούσεων σε όλο τον κόσμο καθώς και την κατάργηση των συνοριακών μέτρων της εποχής της πανδημίας. Από την οπτική γωνία όσων ζητούν άσυλο στην Ιαπωνία, λοιπόν, υπάρχει ελπίδα ότι η χώρα θα συνεχίσει να κινείται πέρα από τη διπλωματία του βιβλιαρίου επιταγών και να γίνει πιο ενεργός οικοδεσπότης όσων χρειάζονται προστασία.