Όταν ένα κύμα δεξιού εξτρεμισμού έπληξε την Ελλάδα το 2012, λίγοι θα είχαν προβλέψει ότι η Χρυσή Αυγή, μια από τις εμπλεκόμενες ομάδες, θα γινόταν το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα στο ελληνικό κοινοβούλιο. Αυτή ήταν η αρχή μιας μακράς περιόδου αναταραχής στην ελληνική πολιτική που είδε ένα βίαιο κίνημα του δρόμου να γίνεται βιώσιμη πολιτική δύναμη.
Αλλά αυτό το νεοφασιστικό «παραμύθι» έληξε σε αυτό που θεωρήθηκε η μεγαλύτερη ναζιστική δίκη από τη Νυρεμβέργη. Η Χρυσή Αυγή έχει κηρυχθεί εγκληματική οργάνωση και οι ηγέτες της φυλακίζονται , λόγω της εμπλοκής τους σε παράνομες δραστηριότητες – συμπεριλαμβανομένων δολοφονιών, επιθέσεων σε μετανάστες, παράνομης κατοχής όπλων και εκβιασμού.
Η ηγεσία κρίθηκε επίσης ένοχη για την εντολή της δολοφονίας του αριστερού ράπερ Παύλου Φύσσα.
Πριν από αυτό, μια άλλη απόπειρα δολοφονίας κατά του Αιγύπτιου ψαρά Abuzid Embarak το 2012, έδειξε ότι το κόμμα προσπαθούσε σκόπιμα να υποκινήσει τη βία, κάτι που έχει περιγραφεί προηγουμένως από αρκετούς ακαδημαϊκούς και δημοσιογράφους ως απόπειρα στόχευσης μειονοτήτων.
Η δίκη διήρκεσε περισσότερα από πέντε χρόνια λόγω πολυάριθμων καθυστερήσεων και αποτυχιών που μετέτρεψαν την όλη διαδικασία σε ένα ατελείωτο χάος. Εν τω μεταξύ, το κόμμα ήταν ελεύθερο να είναι υποψήφιος στις γενικές και τοπικές εκλογές χωρίς περιορισμούς.
Συνολικά, 37 μέλη της Χρυσής Αυγής καταδικάστηκαν –μεταξύ των οποίων ο αρχηγός Νικόλαος Μιχαλολιάκος και 17 βουλευτές– που έχουν πλέον καταδικαστεί και καταδικαστεί από το ελληνικό δικαστήριο. Ο Ιωάννης Λαγός, ο μοναδικός βουλευτής της Χρυσής Αυγής που έχει απομείνει στο Ευρωκοινοβούλιο, είναι πιθανό να αρθεί η βουλευτική του ασυλία ανά πάσα στιγμή. Το Λάγος είναι περισσότερο γνωστό για το σκίσιμο μιας τουρκικής σημαίας κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης.
Γιατί η Χρυσή Αυγή ήταν διαφορετική
Κάθε ευρωπαϊκή χώρα έχει περιθωριακές ομάδες όπως η Χρυσή Αυγή. Συχνά αποτελούν μέρος μεγαλύτερων δεξιών εξτρεμιστικών δικτύων με μικρές αλλά πιστές βάσεις.
Η Χρυσή Αυγή έγινε mainstream αμέσως μετά την ανακοίνωση της πρώτης της μεγάλης προεκλογικής εκστρατείας. Ο χρόνος ήταν καθοριστικός. Η αυξανόμενη πολιτική αστάθεια στη χώρα σήμαινε ότι πραγματοποιήθηκαν τρεις γενικές εκλογές μεταξύ 2009 και 2012. Όλα τα μεγάλα κόμματα έχασαν την έγκριση του κοινού σχετικά με τον χειρισμό της δημοσιονομικής κρίσης.
Επιπλέον, το μόνο ενεργό ακροδεξιό κόμμα στο κοινοβούλιο τότε (η Λαϊκή Ορθόδοξη Συσπείρωση) είχε συμφωνήσει να συμμετάσχει σε μια προσωρινή κυβέρνηση συνασπισμού που οργάνωσε ο Λουκάς Παπαδήμος για να βγάλει τη χώρα από την κρίση. Αυτή η κίνηση θεωρήθηκε ως προδοσία από τους υποστηρικτές.
Η ελληνική ακροδεξιά σκηνή φαινόταν αδύναμη , επιτρέποντας στη Χρυσή Αυγή να παρέμβει και να καλύψει αυτό το κενό χωρίς να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό. Το μονοπώλιο της επέτρεψε να ενεργεί με τον πιο πολιτικά επιθετικό τρόπο. Ασπάστηκε την εθνική καθαρότητα, τον αντικομμουνισμό και υποσχέθηκε μαζικές απελάσεις μεταναστών. Αυτή η ρητορική και η εμμονή με την προσφυγική κρίση άρχισε να αποδίδει πολύ γρήγορα.
Οι εκκλήσεις για πιο επιθετικές μεταναστευτικές πολιτικές έγιναν κεντρικές στις προεκλογικές της εκστρατείες. Πρόσφατα ακαδημαϊκά ευρήματα έδειξαν ότι η έκθεση στην προσφυγική κρίση στην αγροτική Ελλάδα αύξησε την υποστήριξη προς τη Χρυσή Αυγή.
Το κόμμα εξασφάλισε το συγκλονιστικό 9,4% των ψήφων στις ευρωεκλογές του 2014, ενώ τον Σεπτέμβριο του 2015 κορυφώθηκε σε εθνικό επίπεδο με 7%.
Ποιος γεμίζει το κενό;
Κατά τα πρώτα χρόνια της ελληνικής οικονομικής κρίσης, φαινόταν ότι το κοινό προσπαθούσε να τιμωρήσει το πολιτικό σύστημα μέσω της κάλπης. Πιστεύεται ευρέως ότι αυτή η εποχή οργής είχε περάσει μέχρι το 2017, όταν ξεκίνησε η πτώση της Χρυσής Αυγής. Η Ελλάδα απέρριψε τον λαϊκισμό και εγκατέλειψε την περιθωριακή πολιτική, επιτρέποντας στα κυρίαρχα κόμματα να γίνουν δημοφιλή για άλλη μια φορά.
Στις γενικές εκλογές του 2019, η Χρυσή Αυγή έχασε όλες τις βουλευτικές της έδρες και αναγκάστηκε να κλείσει τα περισσότερα παραρτήματά της για να επιβιώσει οικονομικά.
Ωστόσο, το κόμμα ρίχνει μεγάλη σκιά και συνεχίζει να διαμορφώνει την ελληνική πολιτική. Η πιο mainstream Νέα Δημοκρατία, για παράδειγμα, έχει ανοίξει τις πόρτες της σε αρκετούς ακροδεξιούς πολιτικούς, οι οποίοι διεξήγαγαν επιτυχημένες εκστρατείες στις πρόσφατες εκλογές. Κάποιοι από αυτούς είχαν εκφράσει στο παρελθόν έντονες ξενοφοβικές και αντισημιτικές απόψεις.
Το υπερεθνικιστικό κόμμα Ελληνική Λύση του Κυριάκου Βελόπουλου, εν τω μεταξύ, κέρδισε δέκα έδρες στο ελληνικό κοινοβούλιο μετά από μια μακρά περίοδο εκστρατείας κατά των μεταναστών . Ο εκπρόσωπος Τύπου της Χρυσής Αυγής Ηλίας Κασιδιάρης δημιούργησε ένα νέο κίνημα με την ονομασία Έλληνες για την Πατρίδα – παρόλο που και αυτός βρίσκεται τώρα στη φυλακή.
Ο Κασιδιάρης προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από τη νεοναζιστική ιδεολογία στον απόηχο της δίκης της Χρυσής Αυγής, αλλά η δέσμευσή του σε αυτή την αλλαγή δεν έχει ακόμη δοκιμαστεί. Οι ίδιοι ψηφοφόροι που ασπάστηκαν τη βία και νομιμοποίησαν τη Χρυσή Αυγή για τις βίαιες πρακτικές της θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ένα παρόμοιο κίνημα. Μπορεί να περιμένουμε από οποιοδήποτε τέτοιο κόμμα να είναι λιγότερο επιθετικό και νεοναζιστικό από τη Χρυσή Αυγή, αλλά οι αξίες του θα είναι παρόμοιες.
Η Ελλάδα μας έδειξε πώς να αντιμετωπίζουμε τους νεοναζί. Αλλά όταν πρόκειται για εξτρεμισμό, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τα χρόνια του αντιφασιστικού ακτιβισμού κατά την άνοδο της Χρυσής Αυγής. Ήταν ένας αγώνας που, μερικές φορές, φαινόταν σαν χαμένη υπόθεση .
Η Δημοκρατία κατάφερε να περάσει μια σημαντική δοκιμασία στη δίωξη και την καταδίκη αυτής της εγκληματικής οργάνωσης. Η δικαστική απόφαση ήταν αρκετή για να εξαλειφθεί η Χρυσή Αυγή, αλλά τα φασιστικά απομεινάρια είναι ακόμα εκεί έξω, αναδιοργανώνουν και σχεδιάζουν την επόμενη κίνησή τους.