Στις 7 Απριλίου 2025, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ επέστησε τη διεθνή προσοχή ανακοινώνοντας τον νέο διάλογο μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Η δήλωση διατυπωμένη στη γνωστή ρητορική του «μέγιστης πίεσης», προειδοποιούσε για «σοβαρές συνέπειες» εάν το Ιράν δεν συμμορφωθεί. Όμως, ενώ η διεθνής εστίαση στον εμπλουτισμό ουρανίου και το δυναμικό όπλων αποσπά την προσοχή, οι επιπτώσεις είναι πολύ βαθύτερες. Αυτή η στιγμή θα μπορούσε να προκαλέσει μια βαθιά επανεξέταση της εσωτερικής τάξης και της κοινωνικής σύνθεσης του Ιράν, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο το καθεστώς αντιμετωπίζει εθνοτικές μειονότητες όπως οι Τούρκοι του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν.

Οι Τούρκοι του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνική μειονότητα στο Ιράν, αριθμώντας περίπου το ένα τέταρτο έως το ένα τρίτο του πληθυσμού, ωστόσο παραμένουν σε μεγάλο βαθμό παραμελημένοι στις διεθνείς αναφορές. Οποιαδήποτε αλλαγή στην πολιτική δομή του Ιράν, ιδιαίτερα στον απόηχο του κληρικού καθεστώτος, θα αυξήσει αναμφίβολα τα αιτήματά τους για αναγνώριση και δικαιώματα. Η τοποθεσία τους θα μπορούσε να έχει βαθύ αντίκτυπο στις περιφερειακές εξελίξεις, ιδιαίτερα στον Νότιο Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Με τις συνομιλίες μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράν να επανέρχονται στην ημερήσια διάταξη, η προοπτική για εσωτερική αλλαγή αυξάνεται – και περιφερειακές δυνάμεις από το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία έως τη Ρωσία λαμβάνουν σημειώσεις.

Μεταξύ Διαλόγου και Έκρηξης

Παρά τον ισχυρισμό του Τραμπ για άμεση διπλωματία, οι Ιρανοί αξιωματούχοι επέμειναν ότι οι συζητήσεις θα ήταν έμμεσες και θα διεξαχθούν μέσω ενδιάμεσων στο Ομάν. Ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Abbas Araghchi ακουγόταν δύσπιστος, καθώς έβλεπε ελάχιστες ελπίδες ότι η Ουάσιγκτον θα τηρούσε οποιαδήποτε συμφωνία. Άλλες αναφορές αντήχησαν παρόμοιες αντιφάσεις, υπογραμμίζοντας πόσο εύθραυστη και επιβαρυμένη από δυσπιστία είναι μέχρι στιγμής η διαδικασία.

Στα παρασκήνια, οι Ισραηλινοί ηγέτες έχουν προωθήσει το « μοντέλο της Λιβύης » ως το ιδανικό αποτέλεσμα—την πλήρη κατάργηση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, ακολουθούμενη από αλλαγή καθεστώτος. Ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου συνεχίζει να πιέζει την Ουάσιγκτον να διατηρήσει αυτή τη στρατηγική στο τραπέζι. Ωστόσο, η επανάληψη του μοντέλου της Λιβύης που έχει ως αποτέλεσμα την κατάρρευση του κράτους και τον εμφύλιο πόλεμο , θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες στο Ιράν, λένε οι παρατηρητές.

Ένα έθνος μέσα σε ένα έθνος: Τούρκοι του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν

Οι Τούρκοι του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν είναι μια κοινότητα που έχει υποστεί βίαιη πολιτιστική και γλωσσική καταστολή για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η Τεχεράνη απαγορεύει την εκπαίδευση στη γλώσσα του Αζερμπαϊτζάν, λογοκρίνει την πολιτιστική έκφραση των ανθρώπων και στοχεύει ακτιβιστές για σύλληψη. Την τελευταία δεκαετία, οι διαδηλώσεις στο Ταμπρίζ, την Ουρμία, το Αρνταμπίλ και άλλες πόλεις είχαν κρατήσει χιλιάδες Τούρκους του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν, πολλοί χωρίς δίκη.

Αυτές οι πολιτικές, με στόχο την περσοποίηση του διαφορετικού πληθυσμού του Ιράν, απέτυχαν. Έχουν εμβαθύνει την εθνική ταυτότητα και την πολιτική συνείδηση στη νεολαία του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν. Τα δίκτυα ακτιβιστών συνεχίζουν να αναπτύσσονται παρά τις κυβερνητικές καταστολές. Πολλοί τώρα ζητούν ανοιχτά για αυτονομία, φεντεραλισμό ή απόσχιση .

Τα σενάρια: Από τον Φεντεραλισμό στον Κατακερματισμό

Με την κατάρρευση ή την σοβαρά αποδυναμωμένη Ισλαμική Δημοκρατία, υπάρχουν μερικοί τρόποι για τους Τούρκους του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν:

• Ομοσπονδιακή αναδιάρθρωση: Το ομοσπονδιακό μοντέλο μπορεί επίσης να υιοθετηθεί, όπου ο περιφερειακισμός και η πολιτιστική αυτονομία μπορούν να αποκτήσουν χώρο. Αυτό θα κατευνάσει τους μετριοπαθείς στο Νότιο Αζερμπαϊτζάν χωρίς να θυσιάζει την εθνική ενότητα.
• Ομοσπονδιακή αναδιάρθρωση: Το Ιράν θα μπορούσε να υιοθετήσει ένα ομοσπονδιακό πλαίσιο περιφερειακής αυτοδιοίκησης και πολιτιστικής ανεξαρτησίας. Μια τέτοια τακτική μπορεί επίσης να ικανοποιήσει τις ανάγκες μετριοπαθών οργανώσεων στο Νότιο Αζερμπαϊτζάν χωρίς να διακυβεύεται η ακεραιότητα του έθνους.
• Απόσχιση και ανεξαρτησία: Εάν ο κεντρικός έλεγχος διαβρωθεί, η πλήρης ανεξαρτησία θα μπορούσε να γίνει βιώσιμη. Ένα κυρίαρχο Νότιο Αζερμπαϊτζάν θα μετατοπίσει τα περιφερειακά σύνορα και ενδεχομένως θα πυροδοτήσει παρόμοιες κινήσεις στο Κουρδιστάν και το Μπαλουχιστάν.
• Συνομοσπονδία με το Αζερμπαϊτζάν: Αν και είναι δημοφιλές σε ορισμένους κύκλους, ένα ενωτικό κίνημα θέτει στρατηγικές και υλικοτεχνικές προκλήσεις. Αν και ορισμένοι σκεπτικιστές ανησυχούν για το εάν η ενσωμάτωση ανθρώπων που έχουν διαφορετικούς τρόπους βιοπορισμού ή συστήματα διακυβέρνησης θα μπορούσε να έχει αποσταθεροποιητικά αποτελέσματα, σημειώστε ότι ο περισσότερος λαός του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν είναι κοσμικός παρά τις περισσότερες από 3 δεκαετίες ιδεολογικής προπαγάνδας του ισλαμικού καθεστώτος. Οι πολιτιστικοί και γλωσσικοί δεσμοί και ένα κοινό εθνικό συναίσθημα θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ομαλή ένταξη από ό,τι λένε ορισμένοι επικριτές της μετανάστευσης.

Νόμος εξισορρόπησης του Αζερμπαϊτζάν

Η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν παρέμεινε δημόσια ουδέτερη ενώ προφανώς προετοιμάστηκε για τις επιπτώσεις της αστάθειας στο Ιράν. Σύμφωνα με άρθρο του Axar. Ο Ρώσος πολιτικός αναλυτής Σεργκέι Μάρκοφ συμβούλεψε το Μπακού να προετοιμαστεί για μια ορμή προσφύγων σε περίπτωση πολέμου. Προέτρεψε το Αζερμπαϊτζάν να προετοιμάσει καταυλισμούς προσφύγων και να συντονιστεί με συμμάχους όπως η Ρωσία, το Καζακστάν και η Λευκορωσία.

Ο Markov έθεσε επίσης την πιθανότητα κατάρρευσης του Ιράν και την εμφάνιση ενός κράτους του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν. Προειδοποίησε ότι μια απρογραμμάτιστη ένωση με το Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε να έχει αποσταθεροποιητικά αποτελέσματα και πρότεινε ότι το Μπακού θα πρέπει να βοηθήσει το Νότιο Αζερμπαϊτζάν να οικοδομήσει τους δικούς του θεσμούς. Σε αυτό το όραμα το Αζερμπαϊτζάν θα λειτουργούσε περισσότερο σαν χορηγός παρά σαν απορροφητής.

Περιφερειακά Power Plays

Η Ρωσία, η Τουρκία και η Κίνα παρακολουθούν στενά την κατάσταση. Η Ρωσία, παρά το γεγονός ότι είναι σύμμαχος της Τεχεράνης, έχει εκφράσει ανησυχία για τον κίνδυνο « καταστροφικών χτυπημάτων » στο Ιράν. Η Μόσχα πιθανότατα φοβάται ότι ο εθνοτικός κατακερματισμός στο Ιράν θα μπορούσε να κυματιστεί στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία.

Η Τουρκία, η οποία τοποθετείται ως πρωταθλητής των τουρκικών λαών μπορεί να αισθάνεται υποχρεωμένη να υποστηρίξει τις φιλοδοξίες του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν. Ωστόσο, είναι απίθανο να υποστηρίξει την πλήρη ανεξαρτησία εάν κινδυνεύει να ανταγωνιστεί το Ιράν ή να διαταράξει την περιφερειακή σταθερότητα.

Με τη μεγάλη επένδυσή της στο Ιράν μέσω της Πρωτοβουλίας Belt and Road, η Κίνα ενδιαφέρεται πρωτίστως για τη διατήρηση της οικονομικής σταθερότητας και την αποτροπή της αλλαγής καθεστώτος υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.

Ο ρόλος των ΗΠΑ

Ενώ η επανασύνδεση του Τραμπ υποδηλώνει μια πιθανή απόψυξη, η πολιτική της Ουάσιγκτον για το Ιράν παραμένει σπασμένη. Οι Hawks βλέπουν μια ευκαιρία να σπάσουν το Ιράν σύμφωνα με εθνοτικές γραμμές, αποδυναμώνοντας την περιφερειακή του επιρροή. Άλλοι στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και στο Πεντάγωνο προειδοποιούν ότι ο εθνοτικός βαλκανισμός θα μπορούσε να προκαλέσει χάος και να ενδυναμώσει εξτρεμιστικά στοιχεία.

Οι προσπάθειες αλλαγής καθεστώτος των ΗΠΑ έχουν φτωχό ιστορικό και, σύμφωνα με ομάδες σκέψης όπως το Cato Institute , συχνά καταλήγουν σε αστάθεια και όχι σε φιλελεύθερη δημοκρατία. Η παράβλεψη της εθνοτικής πραγματικότητας του Ιράν θα οδηγήσει σε μια πολιτική καταδικασμένη να επαναλάβει αυτά τα λάθη.

Συμπέρασμα: Σημείο καμπής για τα εσωτερικά σύνορα του Ιράν

Το πυρηνικό ζήτημα μπορεί να είναι το δημόσιο πρόσωπο των συνομιλιών ΗΠΑ-Ιράν, αλλά ένας μεγαλύτερος μετασχηματισμός θα μπορούσε να λάβει χώρα κάτω από την επιφάνεια. Τα εσωτερικά σύνορα του Ιράν -εθνικά γλωσσικά και ιδεολογικά- βρίσκονται υπό πίεση.

Για τους Τούρκους του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν αυτή η στιγμή παρουσιάζει τόσο ρίσκο όσο και ευκαιρίες. Μπορεί επιτέλους να αποκτήσουν αναγνώριση και δικαιώματα που στερούνται εδώ και καιρό ή να παγιδευτούν στη γεωπολιτική διασταύρωση πυρών.

Το Αζερμπαϊτζάν, η Τουρκία, η Ρωσία και οι ΗΠΑ έχουν λόγο για το τι θα συμβεί στη συνέχεια. Ένας περιφερειακός χάρτης θα μπορούσε να αλλάξει εάν οι συνομιλίες καταρρεύσουν ή ξεσπάσει πόλεμος. Η ώρα να κάνετε ένα σχέδιο είναι τώρα — αθόρυβα, στρατηγικά και με πλήρη αναγνώριση των υψηλών διακυβεύσεων.

[Πίστωση εικόνας: History of Iran, CC BY-SA 4.0, μέσω Wikimedia Commons]

Ο Babek Chalabi, διδακτορικός φοιτητής πληροφορικής και ακτιβιστής από το Νότιο Αζερμπαϊτζάν με έδρα την Ουάσιγκτον, DC, είναι ο ιδρυτής του ArazNews.org , μιας πλατφόρμας αφιερωμένης στην ευαισθητοποίηση σχετικά με ζητήματα του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν. Ο Chalabi μοιράζεται ενεργά πληροφορίες στο Twitter στο @BabekChelebi . Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέα και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τη συντακτική στάση του The Geopolitics.