Ορισμένοι πιστεύουν ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία άλλαξε ριζικά την Ευρώπη, γεννώντας ένα διαφορετικό είδος ευρωπαϊκής τάξης. Δηλαδή, φαίνεται να οδηγεί σε δομικές αλλαγές στον τρόπο που διοικείται και οργανώνεται η Ευρώπη που εκτείνονται πολύ πέρα από την άμεση επιτακτική ανάγκη να βοηθηθεί η Ουκρανία να πολεμήσει τον πόλεμο. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση βαθαίνει σε ορισμένους τομείς, όπως η άμυνα και η ασφάλεια , και η ΕΕ φαίνεται έτοιμη να επεκτείνει τα γεωγραφικά της σύνορα για να δεχθεί νέα μέλη .

Αντικατοπτρίζοντας αυτό, οι ηγέτες, οι πολιτικοί και οι συγγραφείς της ΕΕ συγκρίνουν συνήθως την εισβολή του 2022 με τα σημεία καμπής του 1945 και του 1989. Καθένα από αυτά θέτει νέους οργανισμούς και κανόνες που επαναπροσδιόρισαν την ευρωπαϊκή συνεργασία, την πολιτική, την οικονομία και την ασφάλεια. Το τέλος του ψυχρού πολέμου το 1989 ήταν καταλύτης για βαθύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και άνοιξε το δρόμο για την ένταξη πολλών ανατολικοευρωπαϊκών κρατών στην ΕΕ.

Ωστόσο, η τρέχουσα διαδικασία επαναπαραγγελίας παραμένει δοκιμαστική. Η ΕΕ συλλογικά, και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μεμονωμένα, έχουν συμφωνήσει σε σημαντικό βαθμό προσαρμογής της πολιτικής. Ειδικότερα, οι κυβερνήσεις αύξησαν τις αμυντικές δαπάνες και η ΕΕ έχει ξεκινήσει δεκάδες νέες πρωτοβουλίες για την ασφάλεια . Ωστόσο, παραμένει αβέβαιο κατά πόσο αυτό συνιστά αλλαγή στην ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων.

Πολλές από τις εν εξελίξει αλλαγές πολιτικής μπορεί να κριθούν ως ευπρόσδεκτες, αναγκαίες και καθυστερημένες, ώστε η Ευρώπη να μπορέσει να προσαρμοστεί με σύνεση στις στρατηγικές επιταγές μιας πιο διαβρωτικής και σπασμωδικής εποχής. Αλλά οι αλλαγές μέχρι στιγμής ήταν ad-hoc και πρόσφορες, χωρίς κανένα σαφές πλαίσιο για τη δόμηση μιας νέας, μεταπολεμικής ευρωπαϊκής τάξης. Δεν αποτελούν, από μόνα τους, ένα συνεκτικό ή βαθιά ριζωμένο όραμα για μια ισχυρότερη και στρατηγικά έμπειρη Ευρώπη. Ωστόσο, αυτό είναι ό,τι χρειάζεται για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που θα αφήσει η τραγωδία στην Ουκρανία στον απόηχο της.

Ορισμένες αλλαγές υποδεικνύουν πιθανές αλλαγές στην ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων. Τα ευρωπαϊκά σύνορα σχεδιάζονται εκ νέου για να φέρουν νέα κράτη μέλη. Μετά από χρόνια κράτησης της Ουκρανίας, της Μόντλοβα και της Γεωργίας εκτός, η ΕΕ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είναι στρατηγικά σημαντικό να ξεκινήσουν οι ενταξιακές συνομιλίες με αυτά τα κράτη. Η ΕΕ έχει ενισχύσει τις δεσμεύσεις της στους δημοκρατικούς κανόνες , καθώς η ρωσική εισβολή κατέστησε πιο οδυνηρά απτή την απειλή της αυταρχικής εξουσίας. Έχει επίσης επιταχύνει πολλές πτυχές των πολιτικών της για την κλιματική μετάβαση ως απάντηση στη σύγκρουση, γεγονός που έχει δείξει την επείγουσα ανάγκη να απογαλακτιστεί η Ευρώπη από τις στρατηγικά δαπανηρές εξαρτήσεις από τους υδρογονάνθρακες.

Ωστόσο, οι κυβερνήσεις και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ παραμένουν σε κατάσταση βραχυπρόθεσμης κρίσης. Η αναταραχή της αλλαγής πολιτικής της ΕΕ δεν έχει ακόμη μεταφραστεί σε μια σαφή γενική στρατηγική για τον επανασχεδιασμό της ευρωπαϊκής τάξης. Προς το παρόν, η ιδέα ότι ο πόλεμος έχει «αλλάξει τα πάντα» στην Ευρώπη μοιάζει με αδικαιολόγητη υπερβολή.

Μια «γεωφιλελεύθερη» Ευρώπη

Παρά τις πολλαπλές προτάσεις μεταρρυθμίσεων, η βασική θεσμική μορφή της ΕΕ παραμένει ανέγγιχτη. Οι χώρες που ελπίζουν επί του παρόντος να ενταχθούν στην ΕΕ κρατούνται σε αναμονή για τραβηγμένες, τεχνοκρατικές διαδικασίες παρά τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν από τη Ρωσία.

Οι κυβερνήσεις έχουν περιορίσει τις αυξημένες αμυντικές δαπάνες στις υπάρχουσες πολιτικές της ΕΕ ως απάντηση στον πόλεμο χωρίς να διευκρινίσουν πώς αυτές σχετίζονται με τις υποτιθέμενες βασικές φιλελεύθερες και προσανατολισμένες στην ειρήνη αρχές της Ένωσης. Οι ευρωπαίοι ηγέτες τώρα καυχιούνται τελετουργικά ότι η ΕΕ έχει γίνει μια σκληρότερη γεωπολιτική δύναμη λόγω της απάντησής της στην Ουκρανία, αλλά αυτό δεν φαίνεται να επεκτείνεται στην κατοχή μιας θέσης για εμπλοκές σε μέρη όπως το Σαχέλ ή η σύγκρουση στη Γάζα.

Αν μη τι άλλο, η σκληρή συνέχιση του πολέμου μπορεί στην πραγματικότητα να αποδυναμώνει τα θεμέλια και τις βασικές αρχές της ευρωπαϊκής τάξης από ορισμένες απόψεις. Παρουσιάζει προκλήσεις τέτοιας αμεσότητας που ανάγκασε μεμονωμένες κυβερνήσεις σε αμυντικά μέτρα που αντικατοπτρίζουν τα δικά τους άμεσα, ατομικά συμφέροντα. Αλλά αυτά δυνητικά αντιστρατεύονται τον συντονισμό μεταξύ των εθνών.

Προς το παρόν, η ΕΕ φαίνεται κολλημένη σε μια «ενδιάμεση» περίοδο. Πολλές από τις παλιές οργανωτικές αρχές της ένωσης, όπως η έννοια των θολών εσωτερικών της συνόρων, δεν είναι πλέον κατάλληλες για το σκοπό τους, αλλά οι κυβερνήσεις δεν έχουν την απαραίτητη πολιτική πεποίθηση για να εισαγάγουν μια σαφώς καθορισμένη νέα τάξη πραγμάτων.

Οι ηγέτες της ΕΕ πρέπει να κινηθούν προς αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί γεωφιλελεύθερη Ευρώπη. Όπως αποτυπώνεται στο νέο μου βιβλίο , αυτό θα αντικατοπτρίζει τη γεωπολιτική πραγματικότητα αλλά και τις φιλελεύθερες και δημοκρατικές αξίες που υποτίθεται ότι καθορίζουν την Ευρώπη και υποτίθεται ότι βρίσκονται στο επίκεντρο του σκεπτικού του πολέμου. Αυτό θα έβγαζε την Ευρώπη από την κατάσταση κρίσης και θα της επέτρεπε να χαράξει μια νέα, μεταπολεμική προσέγγιση στην τάξη. Αν και αυτό λείπει, οι καθημερινές συζητήσεις σχετικά με το εάν η ΕΕ «κάνει αρκετά» για να βοηθήσει την Ουκρανία θα στερούνται του απαραίτητου στρατηγικού προσανατολισμού και αγκύρωσης.