Το μείγμα αρχίζει να αφρίζει. Ο εργαζόμενος γεμίζει το υγρό σε μια φορητή αντλία, την οποία δένει στην πλάτη του. Ψεκάζει προσεκτικά όλα τα φυτά ντομάτας. Ένα σύννεφο κατακάθεται πάνω από το αγρόκτημα, η πικρή μυρωδιά τσιμπάει τη μύτη. Χωρίς μάσκα, χωρίς γάντια, χωρίς πλαστικές μπότες.

Κάτω από το χωράφι του Wanjohi τρέχει ένα ποτάμι, το οποίο χρησιμεύει ως κρίσιμη πηγή πόσιμου νερού για εκατοντάδες ανθρώπους στην περιοχή.

Εν τω μεταξύ, ο πρόεδρος της Κένυας Γουίλιαμ Ρούτο έχει ανακηρύξει τη γεωργία ως «κορυφαίο τομέα του οικονομικού μετασχηματισμού» για να βγάλει τους ανθρώπους από τη φτώχεια. Για να αυξήσουν τις αποδόσεις, οι αγρότες πρέπει να βασίζονται περισσότερο από πριν σε χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα, πολλά από τα οποία παράγονται στην Κίνα και την Ινδία, αλλά και εκείνα που κατασκευάζονται από τις γερμανικές πολυεθνικές εταιρείες BASF και Bayer.

Τα τελευταία χρόνια, οι εισαγωγές φυτοφαρμάκων στην Κένυα έχουν αυξηθεί μαζικά, από 500 τόνους το 2000 σε 18.000 τόνους περίπου μέχρι το 2018.

Αλλά η γερμανική κυβέρνηση υποσχέθηκε ότι οι εξαγωγές ορισμένων φυτοφαρμάκων, που δεν επιτρέπεται να πωλούνται στη Γερμανία, θα περιοριστούν στο μέλλον.

Η Bayer, η οποία το 2020 προμήθευε το 15 τοις εκατό των φυτοφαρμάκων στην Κένυα, ισχυρίζεται ότι με "σωστή εφαρμογή", τα προϊόντα της είναι ασφαλή για χρήση. Χρειάζονται χρόνια για να αναπτυχθούν τα προϊόντα σε υψηλά ελεγχόμενα εργαστήρια στη Γερμανία και στη συνέχεια να δοκιμαστούν υπό παρόμοιες ελεγχόμενες συνθήκες σε χωράφια.

Η θεμελιώδης διαφορά; Η αγορά στην Κένυα δεν μοιάζει σε καμία περίπτωση με την αγορά της Γερμανίας.

Η γεωργία της Γερμανίας είναι εξαιρετικά βιομηχανοποιημένη. Η γεωργία της Κένυας είναι η πλειονότητα της γεωργίας επιβίωσης, σε άμεση γειτνίαση με σπίτια και πηγές νερού. Μόνο τα λαχανικά προς εξαγωγή ελέγχονται για υπολείμματα φυτοφαρμάκων – τα απορριπτόμενα προϊόντα επιστρέφουν στην τοπική αγορά, σύμφωνα με τον Daniel Wanjama από το Seedsavers Network .

«Το μόνο που έχουν στο μυαλό τους είναι χρήματα»

Οι ερευνητές αναφέρουν ότι υπάρχουν πολύ λίγες γνώσεις για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων στην Κένυα.

Ωστόσο, μια μελέτη δείχνει ότι η γύρη και το μέλι περιέχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων που είναι επιβλαβή για τις μέλισσες. Ένα από τα δραστικά συστατικά είναι το imidacloprid, το οποίο χρησιμοποιείται σε πολλά προϊόντα Bayer, καθώς και σε ανταγωνιστικά προϊόντα και έχει απαγορευτεί στην ΕΕ εδώ και χρόνια λόγω της πιθανής βλάβης στους πληθυσμούς των μελισσών.

Ένα από τα προϊόντα με τις μεγαλύτερες πωλήσεις της Bayer στην Κένυα είναι, σύμφωνα με μια έκθεση Route to Food , το Thunder, το οποίο περιέχει το Imidacloprid.

Ο Henry Muriuki από το Δίκτυο Βιολογικής Γεωργίας της Κένυας γνωρίζει αγρότες που πρέπει να επικονιάσουν τις ανθισμένες κολοκύθες τους με το χέρι επειδή υπάρχουν τόσο λίγα έντομα επικονίασης στην περιοχή σήμερα. Προσπαθεί να καταπολεμήσει την ανεξέλεγκτη χρήση φυτοφαρμάκων εδώ και δεκαετίες, καθώς είδε πώς η εισαγωγή φυτοφαρμάκων συνέπεσε με την αύξηση της θνησιμότητας των μελισσών. Έγραφε επιστολές σε πανεπιστήμια και προσπάθησε να συναντηθεί με πολιτικούς της κομητείας.

"Το μόνο που έχουν στο μυαλό τους είναι χρήματα, και εγώ δεν έχω λεφτά. Αλλά οι αγροχημικές εταιρείες έχουν πολλά χρήματα", λέει απογοητευμένος.

Για την Bayer, η ανάπτυξη ενός ενεργού συστατικού μοιάζει με στοίχημα: διαρκεί χρόνια και κοστίζει περισσότερα από 400 εκατομμύρια ευρώ.

Ο Heiko Rieck, επικεφαλής της έρευνας εντομοκτόνων στο Bayer's Crop Science, λέει: «Εάν δεν εγκριθεί ένα δραστικό συστατικό, η επένδυσή μας θα είχε φύγει».

Για να μπορέσει να αποδώσει η επένδυση, η Bayer ξοδεύει πολλά χρήματα για να ασκήσει δημόσια επιρροή: 2 εκατομμύρια ευρώ ετησίως για ένα λεγόμενο γραφείο συνδέσμου στη Γερμανία και περισσότερα από 6 εκατομμύρια ευρώ ετησίως για την άσκηση πίεσης στην ΕΕ.

"Προστατεύουμε όλους όσοι εμπλέκονται όσο καλύτερα μπορούμε", λέει ο Rieck. «Δίπλα στα φάρμακα, τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα είναι ίσως η πιο μελετημένη και αναλυμένη ομάδα προϊόντων».

Αλλά και στη Γερμανία, προφανώς γίνονται λάθη στη χρήση του. Το 2008, τα υπολείμματα του εντομοκτόνου imidacloprid στους σπόρους αραβοσίτου οδήγησαν πιθανώς σε μαζική θνησιμότητα μελισσών στο Baden.

CropLife Κένυα

Το CropLife Kenya, το τοπικό παράρτημα της μεγαλύτερης ένωσης λόμπι στον κόσμο για κατασκευαστές φυτοφαρμάκων, είναι πανίσχυρο στην Κένυα. Το ήμισυ του εισοδήματος που δημιουργείται από τους εισαγωγικούς δασμούς στα φυτοφάρμακα επιστρέφει απευθείας στο CropLife.

Το άλλο μισό πηγαίνει στο Συμβούλιο Ελέγχου και Προϊόντων φυτοφαρμάκων, το οποίο υποχρηματοδοτείται χρόνια.

Εκπρόσωπος της αρχής εξηγεί ότι βασίζονται στην έρευνα που υποβάλλουν οι ίδιες οι εταιρείες για την καταχώριση και την αξιολόγηση των προϊόντων. Οι αγροχημικές εταιρείες χρηματοδοτούν επίσης ταξίδια και εκπαίδευση για την αρχή, εξηγεί.

Λίγοι αγρότες στην Κένυα τηρούν τα συνιστώμενα μέτρα ασφαλείας. Ούτε όταν πρόκειται για εξοπλισμό προστασίας, ούτε για φυσική απόσταση από τα σπίτια, ούτε για την περίοδο αναμονής μεταξύ του ψεκασμού και της συγκομιδής.

«Ψεκάζουν σήμερα και θερίζουν αύριο», λέει ο Erastus Mwangi, γεωπόνος στο Bayer Center of Excellence Central Kenya, το οποίο άνοιξε το 2022. Θέλουν να διδάξουν στους αγρότες τη σημασία της τήρησης των προφυλάξεων ασφαλείας. Όμως, όπως λέει ο David Ndungu, επικεφαλής πωλήσεων στην Bayer East Africa, το κεντρικό ερώτημα είναι: "Κατά πόσο μπορούμε να αυξήσουμε την επιχείρησή μας έχοντας ένα Κέντρο Αριστείας στην Κεντρική Κένυα;"

Ο Daniel Wanjama έχει συνεργαστεί με το υπουργείο Γεωργίας της Κένυας για 10 χρόνια. Εξακολουθεί να είναι εκνευρισμένος όταν αφηγείται τις πολλές περιπτώσεις που εκπρόσωποι μεγάλων αγροχημικών εταιρειών παρουσίαζαν σε μια γεμάτη αίθουσα υπαλλήλων του υπουργείου τα νεότερα προϊόντα τους.

«Ακόμη και τα πολύ ανώτερα στελέχη του υπουργείου θα παρακολουθούσαν αυτές τις εκδηλώσεις και θα έλεγαν ότι θα σας υποστηρίξουμε σε αυτό», λέει ο Wanjama. «Αυτό έκανε τους πάντες να πιστέψουν ότι η λύση σε οποιαδήποτε κατάσταση στον τομέα είναι βασικά τα χημικά που παράγουν οι εταιρείες».

Οι πιθανοί κίνδυνοι δεν ήταν μέρος αυτών των συνομιλιών.

Λόμπι

Όταν ο Γερμανός υπουργός Γεωργίας Cem Özdemir δήλωσε τον Σεπτέμβριο του 2022 ότι τώρα θα καταβληθούν προσπάθειες για την απαγόρευση της εξαγωγής επιβλαβών φυτοφαρμάκων, η Bayer και η BASF ετοιμάστηκαν.

Εσωτερικά έγγραφα από ένα από τα περιφερειακά υπουργεία γεωργίας στη Γερμανία δείχνουν ότι η Bayer, καθώς και η BASF, επικοινώνησαν με τον υπουργό μέσω email σχετικά με αυτό το θέμα και τους παραχωρήθηκαν συναντήσεις παρακολούθησης.

Τον Νοέμβριο του 2022, η BASF έγραψε στο υπουργείο: «Μεσοπρόθεσμα, μια εθνική απαγόρευση εξαγωγών ορισμένων ΦΠΠ (φυτοπροστατευτικά προϊόντα) θα οδηγούσε σε έξοδο εγχώριων παραγωγικών εγκαταστάσεων με υψηλά πρότυπα και θέσεις εργασίας».

Τις επόμενες εβδομάδες, η BASF παρείχε νομική γνώμη σχετικά με το πόσο προβληματική θα ήταν η σχεδιαζόμενη απαγόρευση εξαγωγών και, πάλι, απείλησε να μετεγκαταστήσει την παραγωγή φυτοφαρμάκων.

Οι προσπάθειές τους φαίνεται ότι απέδωσαν καρπούς. Ένα νομοσχέδιο, που είχε προγραμματιστεί να εφαρμοστεί πριν από ένα χρόνο, έχει πλέον ακινητοποιηθεί.

Στη Γερμανία καθώς και στην Κένυα, υπάρχει μια αυξανόμενη έκκληση για αλλαγή στην κοινωνία των πολιτών. Ο Wanjama και η ομάδα του στο Seedsavers Network είναι μέρος του.

Προσφέρουν εκπαίδευση στη γεωργία που δεν βασίζεται σε επιβλαβή φυτοφάρμακα, καθώς οι αγρότες αναζητούν την υποστήριξή τους μετά από δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα ή επειδή το νερό από τα ποτάμια της περιοχής τους έχει καταστεί ακατάλληλο λόγω της ανεξέλεγκτης χρήσης φυτοφαρμάκων.

Το πρόβλημα είναι, είπε ο Wanjama, ότι η "σύγχρονη γεωργία" παρουσιάζεται ως κάτι για να βγάλει χρήματα, όχι για να παράγει καλό φαγητό. "Σας λένε να κερδίσετε χρήματα σε ένα στρέμμα γης, το οποίο είναι πολύ μικρό. Άρα ίσως να μην σας δώσει χρήματα. Θα σας δημιουργήσει προβλήματα μόνο εάν αναστατώσετε το σύστημα με λιπάσματα και φυτοφάρμακα."

Το 2022, η Bayer Crop Science πραγματοποίησε πωλήσεις άνω των 25 δισ. $ [23,02 δισ. ευρώ].

Εν τω μεταξύ, άνθρωποι όπως ο Muriuki καλλιεργούν αβοκάντο, λάχανο και κολοκυθάκια, με αγριολούλουδα να ανθίζουν ενδιάμεσα και να χρησιμοποιούν το δικό του φυτοφάρμακο, φτιαγμένο από τα ούρα των κουνελιών, των κατσικιών και των αγελάδων του. Δεν έχει σκοπό να σκοτώσει τα έντομα, αλλά μόνο να τα απωθήσει.

Μελέτες δείχνουν ότι τέτοια προϊόντα μπορεί να είναι επιτυχημένα. Στην Κένυα, το διεθνές κέντρο έρευνας εντόμων ICIPE διεξάγει επίσης έρευνα για βιο-παρασιτοκτόνα χαμηλού ορίου, φιλικά προς το περιβάλλον. Αλλά δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για μεγάλης κλίμακας εμπορική παραγωγή και μάρκετινγκ.

Αυτή η έρευνα έχει υποστηριχθεί από το Journalismfund EU