Πρόσφατα, δύο φαινομενικά παράδοξοι τίτλοι για την ιαπωνική οικονομία τράβηξαν την προσοχή του κόσμου. Πρώτον, το 2023 το ΑΕΠ της Ιαπωνίας ξεπεράστηκε από αυτό της Γερμανίας. Έτσι, η Ιαπωνία έπεσε στην τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, 13 χρόνια μετά τη μακροχρόνια παραμονή της στη δεύτερη θέση που ξεπέρασε η Κίνα το 2010. Ωστόσο, το ιαπωνικό χρηματιστήριο συνέχισε να βρυχάται και μάλιστα να σημειώνει ιστορικό ρεκόρ, με τον δείκτη Nikkei κάποτε σκαρφάλωσε πάνω από 40.000. Αυτό ήταν ακόμη υψηλότερο από την κορύφωσή του το 1989, ακριβώς πριν σκάσει η φούσκα.

Αυτοί οι δύο τίτλοι που διαδραματίζονται ταυτόχρονα μπορεί να είναι μπερδεμένοι. Είναι η ιαπωνική οικονομία σε καλή κατάσταση ή κακή; Πώς πρέπει να κατανοήσουν οι άνθρωποι αυτά τα αντιφατικά φαινόμενα;

Για να είμαστε δίκαιοι, πρέπει να αναφερθεί ότι το ονομαστικό ΑΕΠ επηρεάζεται από τη συναλλαγματική ισοτιμία. Δεδομένου ότι το ιαπωνικό γεν έχει υποτιμηθεί έναντι του δολαρίου ΗΠΑ κατά σχεδόν 30 τοις εκατό την περασμένη δεκαετία, ο υπολογισμός του ΑΕΠ σίγουρα θα συρρικνωθεί.

Τούτου λεχθέντος, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η οικονομία της Ιαπωνίας τα πηγαίνει κρυφά καλύτερα από τη Γερμανία. Τα στοιχεία από το ΔΝΤ δείχνουν ότι ο μέσος πραγματικός ρυθμός ανάπτυξης της Ιαπωνίας ετησίως από το 2000 έως το 2022 ήταν μόνο 0,7 τοις εκατό, ενώ αυτός της Γερμανίας ήταν 1,2 τοις εκατό. Ως αποτέλεσμα, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, το ιαπωνικό ΑΕΠ αυξήθηκε μόνο κατά 10% περίπου, ενώ το γερμανικό ΑΕΠ σχεδόν διπλασιάστηκε.

Εν τω μεταξύ, η παραγωγικότητα της εργασίας της Ιαπωνίας – μετρούμενη από την αξία των αγαθών ή των υπηρεσιών που μπορεί να παράγει ένας εργαζόμενος ανά ώρα – κατατάχθηκε στην 30η θέση μεταξύ των 38 χωρών του ΟΟΣΑ από το 2022 και τη χαμηλότερη μεταξύ των προηγμένων χωρών της G-7. Η παραγωγικότητα της εργασίας της Ιαπωνίας είναι μόλις το 60 τοις εκατό της παραγωγικότητας της Γερμανίας, η οποία κατατάσσεται δεύτερη, μόνο πίσω από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το ΑΕΠ της Γερμανίας μπορεί να φτάσει το ΑΕΠ της Ιαπωνίας, παρά το γεγονός ότι έχει πληθυσμό που είναι μόνο τα δύο τρίτα του πληθυσμού της Ιαπωνίας.

Υπάρχουν πιο ανησυχητικοί δείκτες για την ιαπωνική οικονομία. Το ονομαστικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ιαπωνίας διαμορφώθηκε στα 34.064 δολάρια το 2022, καταλαμβάνοντας την 21η θέση μεταξύ των 38 μελών του ΟΟΣΑ – χαμηλό ρεκόρ για την Ιαπωνία. Επιπλέον, το ΑΕΠ της Ιαπωνίας αντιπροσώπευε μόνο το 4,2 τοις εκατό της παγκόσμιας οικονομίας έως το 2022, το οποίο είναι επίσης το χαμηλότερο ποσοστό που έχει καταγραφεί από τη δεκαετία του 1980. Το τελευταίο τρίμηνο του 2023, η ιδιωτική κατανάλωση και οι επιχειρηματικές επενδύσεις μειώθηκαν αντίστοιχα κατά 0,4% και 0,1% σε σύγκριση με το προηγούμενο τρίμηνο.

Με μια τόσο σοβαρή οικονομική κατάσταση, γιατί το χρηματιστήριο εκτινάσσεται στα ύψη;

Ο κύριος λόγος είναι ότι πολλές μεγάλες ιαπωνικές εταιρείες τα πάνε καλά χάρη στο αδύναμο γιεν. Εταιρείες όπως η Toyota επωφελούνται σημαντικά από την υποτίμηση του γιεν. Αυτές οι εταιρείες σημειώνουν ρεκόρ για τα κέρδη και την αγοραία αξία.

Ένας άλλος μεγάλος λόγος για την άνθηση του χρηματιστηρίου είναι η αύξηση των επενδύσεων από το εξωτερικό. Επενδυτές όπως ο Warren Buffett συνεχίζουν να αντλούν χρήματα στο ιαπωνικό χρηματιστήριο, καθώς η απόδοση είναι καλή. Στο εσωτερικό, η ιαπωνική κυβέρνηση ενθαρρύνει επίσης τους ανθρώπους να επενδύσουν με τη νέα πολιτική της NISA.

Υποδηλώνει η άνοδος των μετοχών μια ευημερούσα οικονομία στη σημερινή Ιαπωνία; Η απάντηση είναι ένα δυνατό όχι.

Το αδύναμο γιεν είναι δίκοπο μαχαίρι. Αποφέρει τεράστια κέρδη για τις εταιρείες που προσανατολίζονται προς τις εξαγωγές, αλλά επίσης κάνει τις εταιρείες που προσανατολίζονται στις εισαγωγές, οι οποίες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην ξένη ενέργεια, τρόφιμα και υλικά, να υποφέρουν σε μεγάλο βαθμό. Οι μεγάλες εταιρείες μπορεί να κερδίζουν το παιχνίδι, αλλά οι περισσότερες από τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) δεν είναι.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η οικονομία της Ιαπωνίας αυτή τη στιγμή είναι η πτώση της κατανάλωσης. Και αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι οι μισθοί των απλών εργαζομένων παρέμειναν σχεδόν στα ίδια επίπεδα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Αυτό είναι αφύσικο για μια προηγμένη οικονομία. Αν και οι μεγάλες εταιρείες έχουν αυξήσει τους μισθούς των εργαζομένων ανταποκρινόμενοι στο αίτημα της κυβέρνησης, οι περισσότερες ΜΜΕ είναι απρόθυμες να το κάνουν.

Λόγω της συνεχούς χρηματοοικονομικής απορρύθμισης της Τράπεζας της Ιαπωνίας, η ιαπωνική οικονομία έχει σταδιακά αντιστραφεί από τον αποπληθωρισμό στον πληθωρισμό τα τελευταία χρόνια. Οι τιμές των εμπορευμάτων αυξάνονται κατακόρυφα. Ωστόσο, οι αυξήσεις των μισθών των απλών ανθρώπων δεν συμβαδίζουν.

Ο ρυθμός πληθωρισμού φέτος αναμένεται να είναι γύρω στο 3%, ενώ πρόσφατα δημοσιευμένα στοιχεία έδειξαν ότι οι πραγματικοί μισθοί τον Ιανουάριο του 2024 μειώθηκαν κατά 0,6% σε ετήσια βάση. Αυτή η τάση δεν θα εμπόδιζε μόνο την ατομική κατανάλωση, αλλά θα οδηγούσε και σε απώλεια ανθρώπινου δυναμικού. Υπάρχουν αναφορές ότι πολλοί ειδικευμένοι Ιάπωνες εργαζόμενοι μετακομίζουν στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, καθώς μπορούν να λαμβάνουν πολύ υψηλότερους μισθούς εκεί ενώ κάνουν παρόμοιες εργασίες.

Η χρηματιστηριακή αγορά έχει ωθηθεί σταδιακά σε νέα υψηλά από την Abenomics την τελευταία δεκαετία. Η οικονομική πολιτική του πρωθυπουργού Kishida Fumio έχει βασικά κληρονομήσει την Abenomics. Αν και η διοίκηση της Kishida έχει επεξεργαστεί το σχέδιο δράσης της για τον «νέο καπιταλισμό» για να επικεντρωθεί τόσο στην ανάπτυξη όσο και στην αναδιανομή του πλούτου, υπάρχουν λίγες ενδείξεις ότι τα υποκείμενα προβλήματα θα λυθούν σύντομα.