Στις 12 Ιανουαρίου, ο πρωθυπουργός της Παπούα Νέας Γουινέας (PNG) Τζέιμς Μαράπε κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για 14 ημέρες, ως απάντηση στις βίαιες ταραχές. Η κίνηση εγείρει κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με την ισορροπία μεταξύ της διατήρησης της δημόσιας τάξης και της προάσπισης των πολιτικών ελευθεριών.

Η κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης ήταν η αντίδραση της κυβέρνησης Marape στη σοβαρή δημόσια αναταραχή που ξέσπασε στις 10 Ιανουαρίου. Στις 2 το μεσημέρι εκείνης της ημέρας – από τότε που οι ντόπιοι ονομάστηκαν «Μαύρη Τετάρτη» – η αστυνομία και οι αμυντικές δυνάμεις του PNG ανακοίνωσαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι «αποσύρθηκαν υπηρεσίες» μετά από πρόσθετες κρατήσεις μισθών που, κατά την άποψή τους, δεν εξηγήθηκαν ικανοποιητικά.

Αυτό το ξαφνικό κενό επιβολής του νόμου σήμαινε ότι η πολιτική αστάθεια –που ήδη αυξάνεται λόγω της επικείμενης λήξης του Φεβρουαρίου 2024 της 18μηνης μετεκλογικής απαγόρευσης ψήφου δυσπιστίας– έφτασε σε κρίσιμη μάζα. Τόσο οι αντίπαλοι της κυβέρνησης όσο και οι δυσαρεστημένοι κρατικοί υπάλληλοι, ενισχυμένοι από τις επικοινωνίες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, προκάλεσαν γρήγορα κλιμακούμενη δημόσια αναταραχή που τελικά είδε μερικές από τις χειρότερες βία που έχουν παρατηρηθεί ποτέ στο PNG στην πρωτεύουσα και σε άλλα αστικά κέντρα. Μόνο η ανάπτυξη του στρατού το ίδιο απόγευμα αποκατέστησε έναν βαθμό ηρεμίας, αλλά ήταν πολύ αργά για να αποφευχθούν περισσότεροι από 20 θάνατοι και εκτεταμένες ζημιές από εμπρησμό.

Η κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης 14 ημερών από τον Marape του έδωσε τη δυνατότητα να απομακρύνει τον Αστυνομικό Επίτροπο της Βασιλικής Αστυνομίας της Παπούα Νέας Γουινέας και άλλο βασικό προσωπικό και να εγκαταστήσει νέα ηγεσία για να επιβλέπει μια έρευνα για τα αίτια της διαταραχής και να αποκαταστήσει την ηρεμία. Ο στρατός και η αστυνομία έχουν την εξουσία να διατηρούν τη δημόσια τάξη και δεν επιτρέπονται συγκεντρώσεις ή διαμαρτυρίες. Αυτή είναι μια τυχαία συγκυρία για τον πρωθυπουργό, καθώς οι ομάδες της αντιπολίτευσης που αναμένεται να επωφεληθούν από τους περιορισμούς που λήγουν στις ψήφους δυσπιστίας δεν θα έχουν πλέον τη δυνατότητα να συγκεντρωθούν ή να διαμαρτυρηθούν.

Ενώ το Τμήμα Χ του Συντάγματος του PNG επιτρέπει αυτά τα μέτρα – έχουν εφαρμοστεί πολλές φορές στο παρελθόν σε περιφερειακή βάση κατά τη διάρκεια φυλετικών πολέμων – αναμφίβολα επηρεάζουν τα διεθνώς αναγνωρισμένα αστικά και πολιτικά δικαιώματα του πληθυσμού του PNG, στον οποίο ο Marape και οι υπουργοί του είναι υπόλογοι. Το Διεθνές Δίκαιο, ιδιαίτερα το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR), επιτρέπει στα κράτη να παρεκκλίνουν από ορισμένες υποχρεώσεις κατά τη διάρκεια καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, αλλά αυτό εξαρτάται από τα απαραίτητα, αναλογικά και αμερόληπτα μέτρα. Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών (UNHRC) παρέχει κατευθυντήριες γραμμές για αυτές τις εξαιρέσεις, τονίζοντας τη σημασία της διατήρησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Το Σύνταγμα της PNG επιτρέπει έκτακτα μέτρα, όπως φαίνεται στην Ενότητα Χ, αλλά και αυτά πρέπει να τηρούν τις αρχές της αναγκαιότητας, της αναλογικότητας και της νομιμότητας. Το δικαστικό σώμα της PNG, όπως και οι ομόλογοί του σε άλλες χώρες του κοινού δικαίου, διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην επίβλεψη της εφαρμογής τέτοιων μέτρων και στη διασφάλιση των συνταγματικών δικαιωμάτων.

Τη στιγμή της σύνταξης, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης του PNG έχει περιγραφεί από τον Marape ως «ήπια», ίσως που σημαίνει ότι δεν θα αναπτυχθούν τελικά όλες οι εξουσίες που είναι διαθέσιμες βάσει του συντάγματος. Οι απαγορεύσεις κυκλοφορίας και οι διευρυμένοι κανόνες στάσης, έρευνας και κράτησης δεν έχουν εφαρμοστεί μέχρι στιγμής. Ωστόσο, επί του παρόντος έχουν ανασταλεί τα δικαιώματα συγκέντρωσης και διαμαρτυρίας.

Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρακολουθείται και η απειλή διακοπής λειτουργίας του διαδικτύου από μη στρατιωτικούς παραμένει μια πραγματική πιθανότητα. Το PNG έχει ένα αυστηρό πλαίσιο για το έγκλημα στον κυβερνοχώρο, με πολλές περιπτώσεις επιτυχών διώξεων το 2023 για συκοφαντική δυσφήμιση μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και άλλα διαδικτυακά αδικήματα.

Διεθνείς οντότητες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Εθνών, περιφερειακοί οργανισμοί όπως η Ένωση ΜΚΟ Νήσων Ειρηνικού (PIANGO), και τα μέσα ενημέρωσης συχνά ελέγχουν τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για να διασφαλίσουν τη συμμόρφωση με τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το PNG δεν αποτελεί εξαίρεση και οι αρχικές αντιδράσεις από αυτές τις οντότητες ήταν μέχρι στιγμής σε μεγάλο βαθμό υποστηρικτικές.

Η Κίνα, ωστόσο, έχει «προειδοποιήσει αυστηρά» ότι πρέπει να γίνουν περισσότερα για την προστασία των Κινέζων πολιτών στο PNG, καθώς οι ομογενείς Κινέζοι υπήκοοι έχουν υποφέρει δυσανάλογα από την κατάρρευση της δημόσιας τάξης. Το εάν το «κάνουμε περισσότερα» προσκαλούμε μεγαλύτερη συμμετοχή της Αυστραλίας, λαμβάνοντας υπόψη τη συμφωνία ασφάλειας Αυστραλίας-PNG, μένει να φανεί.

Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην Παπούα Νέα Γουινέα υπογραμμίζει την περίπλοκη πρόκληση της εξισορρόπησης της δημόσιας τάξης με τις πολιτικές ελευθερίες. Ενώ το πρωταρχικό καθήκον της κυβέρνησης είναι να διασφαλίσει την ασφάλεια και την τάξη, αυτό δεν πρέπει να γίνει σε βάρος των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η διεθνής κοινότητα, η τοπική δικαιοσύνη, η κοινωνία των πολιτών και τα διεθνή μέσα ενημέρωσης διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση αυτής της ισορροπίας.

Καθώς το PNG περιηγείται σε αυτήν την προκλητική περίοδο, χρησιμεύει ως μελέτη περίπτωσης σε πραγματικό χρόνο για τον κόσμο σχετικά με τη διαχείριση κρίσεων στο πλαίσιο των δημοκρατικών κανόνων και των διεθνών προτύπων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα διδάγματα που θα αντληθούν εδώ θα είναι ζωτικής σημασίας για τις μελλοντικές στρατηγικές διακυβέρνησης και διαχείρισης κρίσεων, τόσο εντός του PNG όσο και σε άλλα έθνη που αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις.