Δύο εβδομάδες μετά το άνοιγμα μιας αποστολής εκλογικής παρατήρησης στο Τατζικιστάν , το Γραφείο του ΟΑΣΕ για τους Δημοκρατικούς Θεσμούς και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ODIHR) ανακοίνωσε ότι ακύρωσε την αποστολή και σχεδιάζει να παρακολουθήσει τις επερχόμενες κοινοβουλευτικές εκλογές της χώρας, που ήταν προγραμματισμένες για τον Μάρτιο .

«Λυπούμαστε βαθύτατα που η παρατήρησή μας για τις επικείμενες κοινοβουλευτικές εκλογές στο Τατζικιστάν δεν θα είναι πλέον δυνατή», δήλωσε η διευθύντρια του ODIHR Μαρία Τελαλιάν σε δήλωση που ανακοινώνει την απόφαση. «Αλλά η απουσία επίσημων εγγυήσεων ότι οι παρατηρητές μας θα είναι σε θέση να εκτελέσουν το έργο τους λιγότερο από ένα μήνα πριν από την ημέρα των εκλογών έκανε την απόσυρσή μας από την παρατήρηση αναπόφευκτη».

Η δήλωση χαρακτήρισε την αποστολή παρατηρητών ως «αδύνατη» χωρίς διαβεβαιώσεις από τις αρχές του Τατζικιστάν ότι οι διεθνείς παρατηρητές θα διαπιστευθούν.

Ο ΟΑΣΕ –ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη– είναι ένας περιφερειακός διακυβερνητικός οργανισμός με προσανατολισμό την ασφάλεια που έχει τις ρίζες του στην τεταμένη πραγματικότητα της Ευρώπης του Ψυχρού Πολέμου και στις προσπάθειες γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ του δυτικού και του ανατολικού μπλοκ. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 προκάλεσε την εξέλιξη της Διάσκεψης για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΔΑΣΕ) σε ΟΑΣΕ έως το 1995, με μέλη σε όλη την Ευρώπη, την Ευρασία και τη Βόρεια Αμερική. Το ODIHR, που ιδρύθηκε το 1991, παρακολουθεί για περισσότερα από 30 χρόνια τις εκλογές στις 57 συμμετέχουσες χώρες του ΟΑΣΕ, συμπεριλαμβανομένου του Τατζικιστάν .

Το Τατζικιστάν έγινε δεκτό στον ΟΑΣΕ τον Ιανουάριο του 1992 και υπέγραψε την Τελική Πράξη του Ελσίνκι, πιο γνωστή ως Συμφωνίες του Ελσίνκι του 1975 , τον επόμενο μήνα. Η Ντουσάνμπε, ωστόσο, δεν υπέγραψε ποτέ το άλλο θεμελιώδες κείμενο του ΟΑΣΕ, τον Χάρτη του Παρισιού του 1990 , ο οποίος, μεταξύ άλλων, έθεσε τις βάσεις για αυτό που έγινε ODIHR.

Το Τατζικιστάν συνεργάζεται με τις αποστολές παρατήρησης εκλογών του ΟΑΣΕ από το 2000, ξεκινώντας με τις κοινοβουλευτικές κάλπες τον Φεβρουάριο του 2000 . Αυτές οι αποστολές επισήμαναν με συνέπεια ότι οι ψήφοι στη χώρα δεν είναι καθόλου ελεύθερες και δίκαιες και οι οποίες πρόσφεραν σχεδόν κωμικές συμβουλές καλής πίστης σε μια κυβέρνηση που προφανώς ποτέ δεν είχε καμία πρόθεση να τις ακούσει.

Οι τελευταίες αποστολές εκλογών παρατήρησης του ΟΑΣΕ στο Τατζικιστάν πραγματοποιήθηκαν τον Μάρτιο και τον Οκτώβριο του 2020, καλύπτοντας τις κοινοβουλευτικές και προεδρικές εκλογές εκείνου του έτους. Οι αποστολές παρατήρησης έχουν εδώ και καιρό δώσει άβολες αναφορές στις οποίες οι προσπάθειες για τήρηση των τεχνικών απαιτήσεων βρίσκονται δίπλα σε συμπεράσματα ότι, όπως απέδειξαν οι προεδρικές εκλογές του 2020 , «η εκλογική διαδικασία δεν είχε αξιοπιστία και διαφάνεια, ακόμη και την ημέρα των εκλογών».

Μια εκτίμηση αναγκών που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2024, εν αναμονή των αρχών του Τατζικιστάν να προσκαλέσουν και πάλι μια αποστολή παρατήρησης εκλογών, σημείωσε ότι «οι προηγούμενες εκλογικές συστάσεις του ODIHR παραμένουν ανεπίληπτες». Η εκτίμηση αναγκών ανέφερε επίσης ανησυχίες από διάφορους συνομιλητές σχετικά με την ανεξαρτησία και την αμεροληψία της εκλογικής διοίκησης καθώς και τη «συνολική επιδείνωση του περιβάλλοντος των μέσων ενημέρωσης τα τελευταία χρόνια».

Η αξιολόγηση των αναγκών συνέστησε την ανάπτυξη 20 μακροπρόθεσμων παρατηρητών και 150 βραχυπρόθεσμων παρατηρητών.

Στις 22 Ιανουαρίου, η αποστολή ξεκίνησε στη Ντουσάνμπε από τον Ντιτμίρ Μπουσάτι, πρώην υπουργό Εξωτερικών της Αλβανίας, και μια βασική ομάδα 11 εμπειρογνωμόνων. 22 μακροπρόθεσμοι παρατηρητές αναμενόταν να αναπτυχθούν σε όλη τη χώρα από τις 29 Ιανουαρίου.

Ωστόσο, δύο εβδομάδες μετά την έναρξη της αποστολής, ο ΟΑΣΕ ανακοίνωσε την ακύρωσή της , επικαλούμενος την έλλειψη δέσμευσης από τις αρχές του Τατζικιστάν σχετικά με τις πρακτικές λεπτομέρειες υλοποίησης της αποστολής.

Σε ανακοίνωσή του, το ODIHR ανέφερε: «Η συνεχιζόμενη έλλειψη διαβεβαιώσεων ότι οι εμπειρογνώμονες του ODIHR και οι διεθνείς παρατηρητές θα λάβουν τη διαπίστευση που απαιτείται για την παρακολούθηση των εκλογών μετά από πολυάριθμες προσπάθειες να επιτευχθεί σαφήνεια σχετικά με το θέμα και παράταση της προθεσμίας για επίσημη απάντηση από τις αρχές».

Η δήλωση τονίζει ότι οι αποστολές παρατήρησης εκλογών αναπτύσσονται «μετά από πρόσκληση των κρατών και οι κυβερνήσεις υποδοχής πρέπει να παρέχουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποτελεσματική και απεριόριστη λειτουργία τους».

«Η παρατεταμένη αβεβαιότητα γύρω από τη διαπίστευση υπονομεύει την ακεραιότητα αυτής της διαδικασίας», πρόσθεσε το ODIHR.

Η δήλωση επισήμανε τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν τα μέλη του ΟΑΣΕ βάσει του Εγγράφου της Κωνσταντινούπολης του 1999 όχι μόνο να «διεξάγουν ελεύθερες και δίκαιες εκλογές» αλλά «να προσκαλέσουν παρατηρητές στις εκλογές μας από άλλα συμμετέχοντα κράτη, το ODIHR, την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του ΟΑΣΕ και τα κατάλληλα θεσμικά όργανα και οργανώσεις που επιθυμούν να παρακολουθήσουν τις εκλογικές μας διαδικασίες» και «να παρακολουθήσουν άμεσα τις εκλογικές εκλογές και τις συστάσεις του ODIHR».

Αν και το ODIHR λέει ότι «θα συνεχίσει να υποστηρίζει το Τατζικιστάν στην εφαρμογή των δεσμεύσεων που έχει αναλάβει για την ενίσχυση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», είναι αρκετά σαφές ότι η Ντουσάνμπε δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα.

Ακριβώς επειδή ο ΟΑΣΕ δεν παρακολουθεί τις εκλογές, δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχουν παρατηρητές. Απλώς δεν θα υπάρχουν επικριτικοί παρατηρητές. Ο Οργανισμός της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας θα είναι εκεί για να τραγουδήσει τα εγκώμια της δημοκρατίας του Ντουσάνμπε.

Δεδομένης της ολικής κυριαρχίας του κράτους από τον Πρόεδρο Emomali Rahmon, οι κοινοβουλευτικές εκλογές στο Τατζικιστάν είναι συνήθως υπνηλία, αλλά αποκαλύπτουν ωστόσο ορισμένα από τα περιγράμματα της πολιτικής του Τατζικιστάν. Μετά τις εκλογές του 2020, το κόμμα του προέδρου – το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα – έχει επίσης 47 από τις 63 έδρες στην Κάτω Βουλή. Η Άνω Βουλή, η Εθνοσυνέλευση, έχει 33 μέλη, 25 εκ των οποίων εκλέγονται για πενταετή θητεία από μέλη τοπικών συμβουλίων και οκτώ διορίζονται από τον πρόεδρο. Ο πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης είναι δεύτερος στη σειρά μετά την προεδρία του Τατζικιστάν. Το 2020, το σώμα εξέλεξε τον Ρουστάμ Εμομάλι, τον γιο του προέδρου, ως πρόεδρο.