Καθώς ο κόσμος γιορτάζει την Παγκόσμια Ημέρα Ειρήνης του ΟΗΕ στις 21 Σεπτεμβρίου, είναι αποκαρδιωτικό να βλέπεις τις παγκόσμιες συγκρούσεις να κλιμακώνονται με ανησυχητικό ρυθμό. Πολλά πιεστικά ζητήματα αναμένουν συζήτηση από τους παγκόσμιους ηγέτες στην επερχόμενη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 22-23 Σεπτεμβρίου. Ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας συνεχίζεται για πάνω από δύο χρόνια, χωρίς να διαφαίνεται τέλος. Επιπλέον, υπάρχουν αυξανόμενοι φόβοι ότι η μακροχρόνια σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστινίων θα μπορούσε να επεκταθεί, έλκοντας τον Λίβανο και πιθανώς το Ιράν, στο οποίο πιθανότατα θα εμπλέκονται και οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους. Η πολυπολική παγκόσμια τάξη πραγμάτων έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον εντεινόμενης αντιπαράθεσης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, καθώς οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί πυροδοτούν τη βία και αποσταθεροποιούν ολόκληρες περιοχές.
Εν μέσω αυτής της αναταραχής, η ειρωνεία είναι ότι οι παγκόσμιοι ηγέτες θα συγκεντρωθούν στον ΟΗΕ, έναν θεσμό που βασίζεται στις αρχές της ειρήνης και του διαλόγου, ενώ ο κόσμος πλησιάζει πιο κοντά σε βαθύτερες διαιρέσεις. Για να αποφευχθεί η έξαρση σε περαιτέρω σύγκρουση, οι χώρες θα πρέπει να εξετάσουν ένα διαφορετικό μοντέλο εμπλοκής — ένα μοντέλο που δεν θα βασίζεται στην ευθυγράμμιση ή την αντιπαράθεση, αλλά στην ισορροπημένη διπλωματία.
Το Καζακστάν προσφέρει μια ενδιαφέρουσα μελέτη περίπτωσης από την άποψη αυτή. Η ισορροπημένη και σταθερά ειρηνική εξωτερική πολιτική της, που περιγράφεται επίσης ως πολυδιάστατη, επέτρεψε στη χώρα να διατηρήσει την εσωτερική και περιφερειακή σταθερότητα. Αυτή η σταθερότητα υποστηρίζεται από τη δέσμευση του Καζακστάν για ενότητα και εθνική συμφωνία, που αντικατοπτρίζεται στις εσωτερικές του πολιτικές και στην πρωτοβουλία του για το Συνέδριο Ηγετών Παγκοσμίων και Παραδοσιακών Θρησκειών, που πραγματοποιείται κάθε τρία χρόνια στην Αστάνα, το οποίο προωθεί τον διαθρησκειακό διάλογο και την ειρήνη. Γειτονικά με τη Ρωσία στα βόρεια και την Κίνα στα ανατολικά, η εξωτερική πολιτική του Καζακστάν παρέχει σημαντικά μαθήματα για το πώς οι μικρότερες και μεσαίες δυνάμεις μπορούν να περιηγηθούν στην όλο και πιο πολυπολική παγκόσμια τάξη πραγμάτων, όπου οι άκαμπτες συμμαχίες γίνονται λιγότερο βιώσιμες.
Μια πράξη εξισορρόπησης σε έναν πολυπολικό κόσμο
Η ισορροπημένη εξωτερική πολιτική του Καζακστάν – που αναπτύχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 μετά την ανεξαρτησία του από τη Σοβιετική Ένωση – επέτρεψε στη χώρα να οικοδομήσει σχέσεις με ένα ευρύ φάσμα παγκόσμιων παραγόντων, όπως η Ρωσία, η Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Για παράδειγμα, το Καζακστάν είναι μέρος της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης, η οποία περιλαμβάνει τη Ρωσία. Ταυτόχρονα, η χώρα της Κεντρικής Ασίας αναπτύσσει σχέσεις με την ΕΕ μέσω της Συμφωνίας Ενισχυμένης Συνεργασίας και Συνεργασίας ( EPCA ), που υπογράφηκε το 2015. Αντί να ευθυγραμμιστεί αυστηρά με ένα μπλοκ, το Καζακστάν επιδίωξε δεσμούς συνεργασίας σε γεωπολιτικά χάσματα, διασφαλίζοντας ότι καμία μεμονωμένη δύναμη δεν κυριαρχεί στην εξωτερική πολιτική της ατζέντα.
Αυτή η προσέγγιση συνέβαλε καθοριστικά στην αποτροπή του Καζακστάν από το να γίνει πιόνι σε αντιπαλότητες μεγάλων δυνάμεων. Η παρουσία ισχυρών γειτόνων θα μπορούσε εύκολα να παρασύρει τη χώρα σε συγκρούσεις ή ανταγωνισμό. Ωστόσο, διατηρώντας ισχυρές σχέσεις τόσο με τη Μόσχα όσο και με το Πεκίνο, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει τους δεσμούς με τα δυτικά έθνη, το Καζακστάν απέφυγε επιτυχώς την εμπλοκή σε αντιπαραθέσεις μεγάλων δυνάμεων. Αντίθετα, το Καζακστάν διευκολύνει το εμπόριο μεταξύ Κίνας και Ευρώπης τόσο κατά μήκος της διαδρομής της Πρωτοβουλίας Belt and Road όσο και της Trans-Caspian International Transport Route. Η ισορροπημένη εξωτερική πολιτική του Καζακστάν και η ικανότητά του να πλοηγείται σε περίπλοκες διεθνείς δυναμικές ήταν οι βασικοί λόγοι για τους οποίους εμπιστεύτηκε τη χώρα να συμμετάσχει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ως μη μόνιμο μέλος το 2017-2018, η πρώτη χώρα από την Κεντρική Ασία που κατείχε αυτή τη θέση.
Για μεσαίες δυνάμεις όπως το Καζακστάν, αυτός ο τύπος ευέλικτης διπλωματίας θα μπορούσε να είναι ένα εργαλείο για την αποφυγή των παγίδων της νοοτροπίας του μπλοκ. Καθώς ο παγκόσμιος ανταγωνισμός μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας εντείνεται, ο πειρασμός για πολλές χώρες θα είναι να ευθυγραμμιστούν με τη μία πλευρά. Ωστόσο, αυτοί οι κίνδυνοι παγιδεύουν αυτά τα έθνη σε ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, όπου τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων επισκιάζουν τις δικές τους εθνικές προτεραιότητες. Το παράδειγμα του Καζακστάν δείχνει ότι διατηρώντας ανοιχτούς τους διπλωματικούς διαύλους με πολλούς παράγοντες, οι χώρες μπορούν να διατηρήσουν μεγαλύτερη αυτονομία και να αντισταθούν στο να παρασυρθούν σε συγκρούσεις που δεν εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα.
Συμβολή στην περιφερειακή σταθερότητα
Πέρα από την εξισορροπητική πράξη του, το Καζακστάν έχει διευκολύνει την περιφερειακή ειρήνη και ασφάλεια, υπογραμμίζοντας τη δυνατότητα των μεσαίων δυνάμεων να διαδραματίσουν εποικοδομητικό ρόλο στη διεθνή διπλωματία. Το Καζακστάν παρείχε μια πλατφόρμα για διαπραγματεύσεις σε περιφερειακές και διεθνείς συγκρούσεις, αξιοποιώντας την ουδέτερη στάση του.
Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι οι ειρηνευτικές συνομιλίες της Αστάνα για τη Συρία, όπου το Καζακστάν από το 2017 φιλοξένησε διαπραγματεύσεις μεταξύ της συριακής κυβέρνησης, ομάδων της αντιπολίτευσης και διεθνών ενδιαφερομένων, όπως η Ρωσία, το Ιράν και η Τουρκία. Ενώ η εσωτερική σύγκρουση στη Συρία δεν έχει επιλυθεί πλήρως, η ουδέτερη στάση του Καζακστάν του επέτρεψε να ενεργήσει ως οικοδεσπότης για αυτές τις συνομιλίες. Πιο πρόσφατα, τον Μάιο του 2024, το Καζακστάν πρόσφερε μια πλατφόρμα για διαπραγματεύσεις μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Οι συνομιλίες είχαν ως στόχο να αμβλύνουν τις εντάσεις και να προωθήσουν την ειρήνη μεταξύ των δύο εθνών, τα οποία έχουν εμπλακεί σε μια μακροχρόνια σύγκρουση. Νωρίτερα αυτό το μήνα, το Αζερμπαϊτζάν αποδέχτηκε την πρόταση του Καζακστάν για διεξαγωγή περαιτέρω συνομιλιών μεταξύ Μπακού και Ερεβάν για μια συνθήκη ειρήνης στην Αστάνα.
Επιπλέον, το Καζακστάν είχε προηγουμένως προτείνει την παροχή μιας πλατφόρμας για διαπραγματεύσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, εάν οι δύο πλευρές συμφωνήσουν σε αυτό. Ο Πρόεδρος του Καζακστάν Kassym-Jomart Tokayev σχολίασε πρόσφατα ότι η πιθανότητα επίτευξης ειρήνης στην Ουκρανία εξακολουθεί να υπάρχει. «Είναι απαραίτητο να εξεταστούν προσεκτικά όλες οι ειρηνευτικές πρωτοβουλίες από διάφορες χώρες και να καταλήξουμε σε απόφαση να σταματήσουν οι εχθροπραξίες και στη συνέχεια να προχωρήσουμε στη συζήτηση εδαφικών ζητημάτων. Κατά την άποψή μας, το ειρηνευτικό σχέδιο που προτείνουν η Κίνα και η Βραζιλία αξίζει υποστήριξης», δήλωσε κατά τη συνάντησή του στην Αστάνα με τον Γερμανό Καγκελάριο Όλαφ Σολτς.
Το Καζακστάν υπήρξε επίσης ένθερμος υποστηρικτής του πυρηνικού αφοπλισμού. Μετά το κλείσιμο του χώρου πυρηνικών δοκιμών του Σεμιπαλατίνσκ το 1991 και την αποκήρυξη του τέταρτου μεγαλύτερου πυρηνικού οπλοστασίου στον κόσμο, το Καζακστάν υπερασπίστηκε την αιτία της μη διάδοσης στην παγκόσμια σκηνή. Η χώρα διαδραμάτισε βασικό ρόλο στον καθορισμό της Παγκόσμιας Ημέρας κατά των Πυρηνικών Δοκιμών, που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 29 Αυγούστου. Δεδομένης της αυξανόμενης αντιπαράθεσης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας, δύο μεγάλων παγκόσμιων πυρηνικών δυνάμεων, είναι επιτακτική ανάγκη για τις μεσαίες δυνάμεις να συνεργαστούν για τη μείωση της παγκόσμιας απειλής που θέτουν αυτά τα όπλα. Ενώ οι μεγάλες δυνάμεις είναι απίθανο να επιδιώξουν την αποπυρηνικοποίηση στο εγγύς μέλλον, τα μικρότερα έθνη μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στον επηρεασμό των παγκόσμιων κανόνων ασφάλειας και στην πρόληψη της πυρηνικής σύγκρουσης.
Επιπλέον, το Καζακστάν έχει προωθήσει την περιφερειακή ασφάλεια μέσω πρωτοβουλιών όπως η Διάσκεψη για την αλληλεπίδραση και τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης στην Ασία ( CICA ), μια πλατφόρμα που στοχεύει στην ενίσχυση της ειρήνης και της συνεργασίας στην Ασία. Η χώρα προήδρευσε επίσης μεγάλους διεθνείς οργανισμούς φέτος, συμπεριλαμβανομένου του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO), ο οποίος έχει μεταξύ των μελών του πολιτικούς αντιπάλους όπως η Ινδία και το Πακιστάν. Ωστόσο, λόγω των θετικών σχέσεων με όλες τις πλευρές, το Καζακστάν έχει αποδείξει περαιτέρω την ικανότητά του να πλοηγείται σε διαφορετικά γεωπολιτικά συμφέροντα διευκολύνοντας την υπογραφή πολλών εγγράφων μεταξύ όλων των κρατών μελών της SCO.
Συνολικά οφέλη της ουδετερότητας
Ενώ η αδέσμευτη προσέγγιση του Καζακστάν ήταν σε μεγάλο βαθμό επιτυχής, δεν είναι χωρίς προκλήσεις. Το να παραμείνουμε ουδέτεροι ενόψει των εντεινόμενων παγκόσμιων συγκρούσεων μπορεί να είναι δύσκολο, ειδικά όταν οι πιέσεις από τις μεγάλες δυνάμεις είναι ισχυρές. Η εγγύτητα του Καζακστάν με τη Ρωσία, για παράδειγμα, παρουσιάζει μια ιδιαίτερη πρόκληση, καθώς η Μόσχα συνεχίζει να ασκεί επιρροή στην περιοχή. Επιπλέον, η οικονομική κυριαρχία της Κίνας καθιστά ελκυστική για τα κράτη της Κεντρικής Ασίας να ενισχύσουν τους δεσμούς τους με αυτόν τον ισχυρό γείτονα.
Ωστόσο, τα οφέλη αυτής της προσέγγισης είναι σαφή. Η εξωτερική πολιτική του Καζακστάν του επέτρεψε να διαδραματίσει εποικοδομητικό ρόλο στις προσπάθειες περιφερειακής ειρήνης και ασφάλειας, αποφεύγοντας παράλληλα να εμπλακεί στις γεωπολιτικές φιλοδοξίες των γειτόνων του.
Είναι, φυσικά, απίθανο μεγάλες δυνάμεις όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα ή η Ρωσία να υιοθετήσουν μια ουδέτερη εξωτερική πολιτική. Οι γεωπολιτικές τους φιλοδοξίες και τα στρατηγικά τους συμφέροντα οδηγούν σε ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων, καθιστώντας τον ανταγωνισμό με άλλα κράτη πιο ελκυστικό καθώς επιδιώκουν τις παγκόσμιες ατζέντες τους. Ωστόσο, για τα μικρότερα έθνη και τις μεσαίες δυνάμεις, η υιοθέτηση μιας στρατηγικής πολυδιανυσματικής διπλωματίας, όπως παραδειγματίζεται από το Καζακστάν, θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως βιώσιμη εναλλακτική λύση στους κινδύνους που συνδέονται με άκαμπτες συμμαχίες.
Παραμένοντας ανοιχτά στη συνεργασία με πολλούς παράγοντες, τα μικρότερα έθνη μπορούν να προστατεύσουν την αυτονομία τους, να συμβάλουν στην περιφερειακή σταθερότητα και να λειτουργήσουν ως μεσολαβητές σε παγκόσμιες συγκρούσεις. Εάν περισσότερες χώρες ακολουθήσουν αυτό το μονοπάτι, θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην οικοδόμηση μιας πιο σταθερής διεθνούς τάξης.
[Φωτογραφία από τη Sara Yeomans, μέσω Wikimedia Commons]
Οι απόψεις και οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι αυτές του συγγραφέα .
Ο καθηγητής Michael Rossi είναι αξιότιμο μέλος ΔΕΠ στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Λονγκ Άιλαντ των ΗΠΑ και Διευθυντής του Προγράμματος Διεθνών Σπουδών. Είναι επίσης Πανεπιστημιακός Εκπαιδευτής στο Πανεπιστήμιο Rutgers των Η.Π.Α.