Η ισπανική γρίπη , που σάρωσε τον κόσμο μεταξύ 1918 και 1920, θεωρείται μια από τις πιο καταστροφικές πανδημίες σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας.
Σε μια εποχή που ο κόσμος βασανιζόταν ήδη από τις καταστροφικές συνέπειες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η εξάπλωση αυτής της θανατηφόρας ασθένειας αποδυνάμωσε περαιτέρω τα έθνη και προκάλεσε ανείπωτα δεινά στον πληθυσμό. Η πανδημία σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και τα αποτελέσματά της ήταν εκτεταμένα, αφήνοντας μόνιμες συνέπειες όχι μόνο στο σύστημα υγείας, αλλά και στην κοινωνία, την πολιτική, την οικονομία και τον πολιτισμό.
Η απροσδόκητη τραγωδία καταλαμβάνει ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια στην ιστορία του κόσμου και αποτελεί εξαιρετική ένδειξη της ευθραυστότητας της ανθρώπινης ζωής και της σημασίας της παγκόσμιας συνεργασίας όταν εμφανίζονται επικίνδυνες ασθένειες.
Η εμφάνιση μιας πανδημίας
Η πανδημία εμφανίστηκε σε ένα σημείο καμπής στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία, κατά τα τελευταία χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, μια τρομερή σύγκρουση που είχε ήδη προκαλέσει τρομερά δεινά. Ο πόλεμος προκάλεσε τεράστιες απώλειες ζωών (περίπου 40 εκατομμύρια νεκρούς), οικονομική κρίση και κοινωνικές αναταραχές, και πολλά μέρη του κόσμου είχαν ήδη εξαντληθεί από την πείνα, τις ασθένειες και τη βία. Τα συστήματα υγείας και οι υποδομές υπέστησαν σοβαρές ζημιές, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, όπου γίνονταν οι πιο εντατικές πολεμικές επιχειρήσεις. Τα νοσοκομεία ήταν γεμάτα από τραυματίες και το ιατρικό προσωπικό ήταν εξαντλημένο και ανεπαρκές σε αριθμό για να παράσχει επαρκή περίθαλψη. Ωστόσο, η πανδημία δεν εμφανίστηκε στη Γηραιά Ήπειρο αλλά στη Βόρεια Αμερική.
Η ισπανική γρίπη (υπότυπος A/H1N1 ή ο ιός H1N1) τεκμηριώθηκε για πρώτη φορά στο στρατιωτικό στρατόπεδο Fort Riley στο Κάνσας των ΗΠΑ, τον Μάρτιο του 1918, όπου μολύνθηκαν αρκετές εκατοντάδες στρατιώτες. Είναι πιθανό να εμφανίστηκε κάπου νωρίτερα, αλλά δεν υπάρχουν ακόμη υλικά ίχνη του. Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα αμερικανικά στρατεύματα ετοιμάζονταν γρήγορα να πάνε στο ευρωπαϊκό πεδίο μάχης, ο ιός σύντομα εξαπλώθηκε μεταξύ των στρατιωτών και στη συνέχεια μεταξύ των πολιτών στην Ευρώπη με τους οποίους ήρθαν σε επαφή οι Αμερικανοί. Οι πρώτες χώρες όπου εξαπλώθηκε ο ιός ήταν η Γαλλία, η Γερμανία και η Μεγάλη Βρετανία ήδη τον Απρίλιο του 1918.
Δεδομένου ότι μεγάλος αριθμός ανθρώπων βρισκόταν σε κίνηση λόγω πολεμικών επιχειρήσεων, στρατιωτών που επέστρεφαν στο σπίτι ή εγκατέλειπαν από τον πόλεμο, ο ιός είχε ιδανικές συνθήκες για την ταχεία εξάπλωσή του. Στρατιωτικές βάσεις, χαρακώματα και φορτηγά μεταφοράς, τρένα και πλοία έγιναν εστίες μόλυνσης και οι στρατιώτες μετέδωσαν άθελά τους τον ιό από το ένα μέρος του κόσμου στο άλλο. Επιπλέον, η καθημερινότητα κατά τη διάρκεια του πολέμου συνέβαλε σημαντικά στην αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος των στρατιωτών και των πολιτών λόγω της ανεπαρκούς διατροφής, του πανταχού στρες και του γενικού άγχους.
USA's Bible Belt: Ένα προπύργιο του αμερικανικού συντηρητισμού
Λανθασμένο όνομα
Αν και οι πολεμικές δυνάμεις είχαν καθοριστική επιρροή στην εξάπλωση της νόσου, το όνομα «ισπανική γρίπη» προέρχεται από την αντίληψη ότι η Ισπανία επλήγη ιδιαίτερα από την πανδημία και ότι ήταν το επίκεντρο της μόλυνσης εκεί.
Στην πραγματικότητα, η Ισπανία, ως ουδέτερη χώρα στον πόλεμο, επέβαλε λιγότερη λογοκρισία στην κάλυψη των εστιών ασθενειών από τα μέσα ενημέρωσης. Αυτό οδήγησε σε ευρεία και κάπως συγκλονιστική κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης για την εξάπλωση της γρίπης στην Ισπανία.
Αντίθετα, οι εμπόλεμες χώρες (Αντάντ και Κεντρικές Δυνάμεις) λογοκρίνουν τακτικά και διεξοδικά τις πληροφορίες σχετικά με την πανδημία για να διατηρήσουν το ηθικό των στρατιωτών και να αποφύγουν τον πανικό των πολιτών. Όλα αυτά δημιούργησαν τη λανθασμένη εντύπωση ότι η Ισπανία ήταν το επίκεντρο της πανδημίας. Στην πραγματικότητα, ήταν μόνο μία από τις πληγείσες πολιτείες.
Η εξάπλωση της πανδημίας
Ως η πρώτη παγκόσμια πανδημία στη σύγχρονη εποχή, η ισπανική γρίπη εξαπλώθηκε ασυνήθιστα γρήγορα. Γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλα σχεδόν τα μέρη του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων απομακρυσμένων περιοχών της Αφρικής, της Ασίας, της Αμερικής και της Ωκεανίας. Ο ιός εξαπλώθηκε σε πολλά κύματα, με το δεύτερο κύμα να είναι το πιο καταστροφικό. Το πρώτο κύμα, που εμφανίστηκε την άνοιξη του 1918, ήταν σχετικά ήπιο σε σύγκριση με μεταγενέστερα κύματα. Οι άνθρωποι ανέπτυξαν συμπτώματα τυπικά της εποχικής γρίπης, όπως πυρετό, βήχα και κόπωση, αλλά το ποσοστό θνησιμότητας ήταν χαμηλό.
Ωστόσο, ο ιός σύντομα άρχισε να αλλάζει και να μεταλλάσσεται, με αποτέλεσμα να γίνεται πολύ πιο θανατηφόρος. Το δεύτερο κύμα, που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο και διήρκεσε μέχρι τον Νοέμβριο του 1918, οδήγησε σε δραματική αύξηση του αριθμού των θανάτων. Πολλά θύματα πέθαναν μέσα σε λίγες μέρες από την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα του δεύτερου κύματος ήταν τρομακτικά: οι άνθρωποι θα παρουσίαζαν έντονη αιμορραγία από τη μύτη, το στόμα και τους πνεύμονες, και μερικοί ανέπτυξαν δερματικές αλλαγές, κάνοντας το πρόσωπό τους μπλε.
Ο θάνατος συνέβαινε συχνά από πνευμονία, η οποία ήταν μια επιπλοκή που προκλήθηκε από τον ιό. Τα ιατρεία και τα νοσοκομεία ήταν υπερπλήρη και η έλλειψη φαρμάκων, νοσοκομειακών κλινών και εξειδικευμένου ιατρικού προσωπικού επιδείνωσε περαιτέρω την κατάσταση. Το τρίτο και το τέταρτο κύμα ήταν κάπως λιγότερο θανατηφόρα. Μέσα σε δύο χρόνια, περίπου 500 εκατομμύρια άνθρωποι μολύνθηκαν – το ένα τρίτο της τότε ανθρωπότητας.
Ο Swing δηλώνει: τα «πεδία μάχης» που θα κρίνουν τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ
Δομή ασθενών
Η πανδημία δεν έκανε διακρίσεις. Επηρέασε άτομα όλων των ηλικιακών ομάδων και κοινωνικών τάξεων. Ωστόσο, σε αντίθεση με τις περισσότερες άλλες μορφές εποχικής γρίπης, που έπληξαν κυρίως τους ηλικιωμένους και τα βρέφη, η ισπανική γρίπη ήταν ιδιαίτερα θανατηφόρα για νεαρούς ενήλικες μεταξύ 20 και 40 ετών.
Αυτό το ασυνήθιστο δημογραφικό χαρακτηριστικό της νόσου είχε βαθύ αντίκτυπο στην κοινωνία, ιδιαίτερα σε κοινότητες που είχαν ήδη αποδυναμωθεί από τον πόλεμο. Πολλοί νεαροί στρατιώτες που επέζησαν από τη φρίκη του πολέμου υπέκυψαν στη γρίπη μόλις επέστρεψαν σπίτι τους. Οι οικογένειες επηρεάστηκαν σοβαρά από την απώλεια εκείνων που υποτίθεται ότι θα φρόντιζαν για το μέλλον και οι κοινότητες έμειναν χωρίς τα πιο παραγωγικά μέλη τους.
Σε αγροτικές περιοχές, όπου η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας ήταν περιορισμένη, ολόκληρες οικογένειες πέθαναν, ενώ στις πόλεις τα νεκροτομεία ήταν γέμιση από πτώματα και οι κηδείες γίνονταν χωρίς τις συνηθισμένες τελετές. Ο αυξημένος αριθμός θανάτων οδήγησε επίσης σε έλλειψη τυμβωρύχων και συνωστισμό νεκροταφείων, γεγονός που επιδείνωσε περαιτέρω το κοινωνικό τραύμα.
Η επίδραση της γρίπης στην καθημερινή ζωή
Η πανδημία προκάλεσε τεκτονικές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Σε πολλές πόλεις και χωριά, οι αρχές αναγκάστηκαν να θεσπίσουν αυστηρά μέτρα για να προσπαθήσουν να περιορίσουν την εξάπλωση της νόσου. Εισήχθησαν καραντίνες, έκλεισαν σχολεία και άλλα δημόσια ιδρύματα και απαγορεύτηκαν οι μαζικές συγκεντρώσεις.
Σε πολλές περιπτώσεις, οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να μείνουν στα σπίτια τους και η ζωή στους δρόμους ουσιαστικά σταμάτησε. Τέτοια μέτρα είχαν καταστροφικές επιπτώσεις στις τοπικές οικονομίες, ειδικά σε περιοχές που εξαρτώνται από τη γεωργία ή τη βιομηχανία, όπου οι εργαζόμενοι ήταν απαραίτητοι για τη διατήρηση της παραγωγής. Η ισπανική γρίπη είχε μεγάλο αντίκτυπο στους στρατούς των εμπόλεμων χωρών.
Στα πεδία των μαχών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η εξάπλωση της γρίπης αποδυνάμωσε περαιτέρω τους στρατιωτικούς σχηματισμούς. Σε ορισμένες μονάδες, το ποσοστό μόλυνσης ήταν τόσο υψηλό που οι επιχειρήσεις έπρεπε να αναβληθούν ή να ακυρωθούν εντελώς. Η ασθένεια τελικά επηρέασε το αποτέλεσμα ορισμένων στρατιωτικών εκστρατειών, καθώς οι στρατιώτες ήταν απλώς πολύ αδύναμοι για να πολεμήσουν.
Οι ιδιαιτερότητες της πανδημίας
Μία από τις ενδιαφέρουσες πτυχές της εξάπλωσης της πανδημίας ήταν το διαφορετικό ποσοστό θνησιμότητας σε διάφορα μέρη του κόσμου. Για παράδειγμα, στην Ινδία το ποσοστό θνησιμότητας ήταν εξαιρετικά υψηλό, με εκατομμύρια νεκρούς, ενώ ορισμένες απομονωμένες κοινότητες, όπως αυτές στην Ωκεανία, καταστράφηκαν σχεδόν ολοσχερώς όταν τους έφτασε ο ιός.
Από την άλλη πλευρά, ορισμένες κοινότητες, όπως αυτές σε περιοχές της Σιβηρίας ή σε αγροτικές περιοχές της Αφρικής, είχαν σχετικά χαμηλά ποσοστά μόλυνσης, καθώς παρέμειναν απομονωμένες από την παγκόσμια εξάπλωση της νόσου. Παρά τις προσπάθειες περιορισμού της, η πανδημία συνέχισε να εξαπλώνεται μέχρι το 1920, όταν τελικά άρχισαν να υποχωρούν τα τελευταία κύματα της νόσου.
Μέχρι τότε, η ισπανική γρίπη είχε αφήσει ένα ανεξίτηλο σημάδι στον κόσμο, προκαλώντας θανάτους σε όλες τις ηπείρους και αλλάζοντας εντελώς τον ιστό πολλών κοινοτήτων. Η διεθνής κοινότητα, που ακόμα αναρρώνει από την καταστροφή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, έπρεπε τώρα να αντιμετωπίσει τις συνέπειες μιας άλλης καταστροφής που άλλαξε τον ρου της ιστορίας.
Δημογραφικές συνέπειες
Η ασθένεια είχε τεράστιες συνέπειες για τον κόσμο που ξεπερνούσαν κατά πολύ την ιατρική πτυχή. Η εξάπλωση της ασθένειας προκάλεσε όχι μόνο μια μεγαλειώδη απώλεια ανθρώπινων ζωών, αλλά και βαθιές αλλαγές στις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δομές σε όλο τον κόσμο. Η πανδημία διαμόρφωσε επίσης πολιτικές και στρατηγικές για την υγεία που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σήμερα, αφήνοντας μόνιμο αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος αντιμετωπίζει τις απειλές μολυσματικών ασθενειών. Ο σημαντικότερος αντίκτυπος της ισπανικής γρίπης ήταν ο τεράστιος αριθμός των νεκρών.
Αν και είναι δύσκολο να προσδιοριστούν οι ακριβείς αριθμοί, η πανδημία εκτιμάται ότι έχει σκοτώσει από 50 έως 100 εκατομμύρια ανθρώπους, καθιστώντας την μια από τις πιο θανατηφόρες στην ιστορία. Η μεγάλη μείωση του πληθυσμού είχε ιδιαίτερα βαρύ αντίκτυπο σε περιοχές που είχαν ήδη αποδυναμωθεί από τον πόλεμο. Σε ορισμένες χώρες, όπως η Ινδία, το ποσοστό θνησιμότητας ήταν απίστευτα υψηλό (πάνω από 10 εκατομμύρια νεκροί), προκαλώντας μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες.
Η απώλεια νέων, παραγωγικών μελών της κοινωνίας έπληξε ιδιαίτερα το εργατικό δυναμικό, επιβραδύνοντας περαιτέρω την ανάκαμψη από την καταστροφή του πολέμου. Οι οικογένειες έμειναν χωρίς τροφοδότη και οι κοινότητες χωρίς βασικά μέλη τους, γεγονός που προκάλεσε μόνιμες αλλαγές στις κοινωνίες. Σε πολλές χώρες, οι γυναίκες έπρεπε να αναλάβουν ρόλους που παραδοσιακά ανήκαν στους άνδρες, γεγονός που επιτάχυνε τις αλλαγές στα κοινωνικά πρότυπα και ενθάρρυνε την περαιτέρω χειραφέτηση των γυναικών.
Βάνδαλοι: ένας λαός πολεμιστής που έγινε συνώνυμος της σύγχρονης βαρβαρότητας
Οικονομικές συνέπειες
Οι οικονομικές συνέπειες ήταν εκτεταμένες και αισθητές σχεδόν σε όλους τους τομείς. Το μειωμένο εργατικό δυναμικό λόγω θανάτου και ασθενειών έχει οδηγήσει σε σημαντική μείωση της παραγωγικότητας σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της γεωργίας, της βιομηχανίας και του τομέα των υπηρεσιών. Στις αγροτικές περιοχές, όπου η γεωργία ήταν το κλειδί για την προσφορά τροφίμων, η έλλειψη εργαζομένων προκάλεσε πτώση των αποδόσεων και αύξηση των τιμών των τροφίμων, επιβαρύνοντας περαιτέρω έναν ήδη φτωχό πληθυσμό. Στον βιομηχανικό τομέα, τα εργοστάσια πάλευαν με την έλλειψη εργατών και πολλά έπρεπε να μειώσουν ή να σταματήσουν εντελώς την παραγωγή. Αυτό προκάλεσε κύμα χρεοκοπιών και απωλειών θέσεων εργασίας, επιδεινώνοντας την υπάρχουσα οικονομική κρίση.
Σε συνδυασμό με τις συνέπειες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η ισπανική γρίπη επιβράδυνε σημαντικά την παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη, ειδικά στην Ευρώπη, όπου πολλές χώρες ήταν ήδη υπερχρεωμένες. Η πανδημία έχει δημιουργήσει αλλαγές στο παγκόσμιο εμπόριο. Λόγω του φόβου εξάπλωσης της νόσου, πολλές χώρες έχουν επιβάλει περιορισμούς στις μετακινήσεις ανθρώπων και αγαθών, γεγονός που οδήγησε στη διακοπή των εμπορευμάτων και των εμπορικών ροών. Οι θαλάσσιες μεταφορές, που ήταν ζωτικής σημασίας για το παγκόσμιο εμπόριο, διαταράχτηκαν σοβαρά, καθώς τα πλοία συχνά γίνονταν εστίες μόλυνσης. Αυτές οι διαταραχές του εμπορίου είχαν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία, προκαλώντας ελλείψεις και πληθωρισμό σε πολλές χώρες.
Πολιτικές συνέπειες
Από πολιτική άποψη, η ισπανική γρίπη είχε σημαντικό αντίκτυπο στην κατάσταση του κόσμου μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων. Σε πολλές χώρες, οι κυβερνήσεις έχουν επικριθεί για την αδυναμία τους να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στην πανδημία. Η έλλειψη ετοιμότητας και τα κατάλληλα μέτρα υγείας προκάλεσαν δυσπιστία στις αρχές, η οποία οδήγησε σε πολιτικές αναταραχές και σε ορισμένες περιπτώσεις σε αλλαγή κυβερνήσεων.
Στη Ρωσία, η πανδημία συνέπεσε με τον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο, αποσταθεροποιώντας περαιτέρω τη χώρα και συμβάλλοντας στο χάος που ακολούθησε την Οκτωβριανή Επανάσταση. Στη Γερμανία, η πολιτική αστάθεια μετά την ήττα στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο επιδεινώθηκε περαιτέρω από την πανδημία, η οποία συνέβαλε στις συνθήκες που επέτρεψαν αργότερα την άνοδο του ναζισμού.
Σε παγκόσμιο πλαίσιο, η ισπανική γρίπη συνέβαλε στην αποδυνάμωση των ευρωπαϊκών αποικιακών δυνάμεων, ιδιαίτερα στην Αφρική και την Ασία, όπου οι αποικιακές αρχές ήταν ανίσχυρες να καταπολεμήσουν την πανδημία και πολλές από αυτές δεν έκαναν καν αξιοσημείωτη προσπάθεια να την περιορίσουν. π.χ. οι Βρετανοί στην Ινδία). Αυτό τροφοδότησε την αυξανόμενη δυσαρέσκεια μεταξύ των σκλαβωμένων λαών και συνέβαλε στην ενίσχυση του κινήματος ανεξαρτησίας που θα σηματοδοτούσε το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.
Μεταρρυθμίσεις στην υγεία
Μία από τις σημαντικότερες συνέπειες της ισπανικής γρίπης ήταν η συνειδητοποίηση της ανάγκης για καλύτερα συστήματα δημόσιας υγείας και μια συντονισμένη διεθνής απάντηση στις νέες πανδημίες. Οι εμπειρίες της πανδημίας έχουν ενθαρρύνει πολλές χώρες: 1) να βελτιώσουν τα συστήματα υγείας τους, 2) να βελτιώσουν την παρακολούθηση και την αναφορά μολυσματικών ασθενειών, 3) να ιδρύσουν ιδρύματα που θα μπορούσαν να ανταποκριθούν γρήγορα σε περίπτωση μελλοντικών κρίσεων υγείας.
Στις ΗΠΑ, η πανδημία οδήγησε σε ενίσχυση των εξουσιών των ιδρυμάτων υγείας και ώθησε την ίδρυση των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας (NIH). Στην Ευρώπη, η εμπειρία της ισπανικής γρίπης οδήγησε σε πολυάριθμες μεταρρυθμίσεις στη δημόσια υγεία, συμπεριλαμβανομένου του καλύτερου συντονισμού μεταξύ των υπηρεσιών υγείας και της δημιουργίας εθνικών προγραμμάτων εμβολιασμού.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η πανδημία έχει δείξει την ανάγκη για διεθνή συνεργασία για την καταπολέμηση των μολυσματικών ασθενειών. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία διεθνών οργανισμών αφιερωμένων στη δημόσια υγεία, οι οποίοι αργότερα κορυφώθηκαν με την ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) το 1948.
Πολιτιστικές και ψυχολογικές συνέπειες
Η ισπανική γρίπη άφησε βαθύ σημάδι στον πολιτισμό και τη συλλογική συνείδηση των κοινωνιών σε πολλές χώρες. Ο φόβος και το τραύμα που προκάλεσε η πανδημία αντικατοπτρίστηκε στην τέχνη, τη λογοτεχνία και τη λαϊκή κουλτούρα. Πολλοί συγγραφείς και καλλιτέχνες της εποχής, συμπεριλαμβανομένων των Katherine Anne Porter και TS Eliot, εξερεύνησαν τα θέματα του θανάτου, της απώλειας και της φθοράς στα έργα τους, τα οποία αντανακλούσαν τη σκοτεινή διάθεση της κοινωνίας μετά από μια τραγωδία. Σε ψυχολογικό επίπεδο, η ισπανική γρίπη προκάλεσε εκτεταμένα συναισθήματα ανασφάλειας και φόβου στον πληθυσμό.
Η απώλεια αγαπημένων προσώπων και το αίσθημα αδυναμίας απέναντι σε έναν αόρατο εχθρό οδήγησε σε αυξημένο άγχος και κατάθλιψη. Η συλλογική εμπειρία του τραύματος άφησε μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες στην ψυχική υγεία, αλλά συνέβαλε επίσης στη μετέπειτα ανάπτυξη κλάδων όπως η ψυχολογία και η ψυχιατρική, κάτι που ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός. Η πανδημία έχει επίσης αλλάξει τον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το σώμα, την ασθένεια και τον θάνατο.
Σε μερικούς ανθρώπους η θρησκευτικότητα έχει αυξηθεί και σε άλλους έχει μειωθεί. Η αυξημένη ευαισθητοποίηση σχετικά με την απειλή των μολυσματικών ασθενειών έχει τροφοδοτήσει το ενδιαφέρον για την προσωπική υγιεινή και υγεία, γεγονός που οδήγησε σε αλλαγές στις καθημερινές πρακτικές, συμπεριλαμβανομένου του συχνότερου πλυσίματος των χεριών, της χρήσης μάσκας και μιας πιο προσεκτικής προσέγγισης στους δημόσιους χώρους. Συνολικά, ο κόσμος άλλαξε ριζικά από την ισπανική γρίπη.