Τις ημέρες πριν από το Νοβρούζ στο Ιράν, πραγματοποιήθηκε μια γιορτή στην Ουρμία, την πρωτεύουσα της επαρχίας του Δυτικού Αζερμπαϊτζάν. Η εκδήλωση είχε επίσημη έγκριση από την κυβέρνηση του Ιράν, η οποία χορήγησε άδεια σε κουρδικές ομάδες να πραγματοποιήσουν τον εορτασμό. Ωστόσο, παρά τα αιτήματα των πολιτιστικών ομάδων του Αζερμπαϊτζάν, δεν τους δόθηκε τέτοια άδεια για παρόμοια εκδήλωση. Σε αντίθεση με τις τυπικές γιορτές του Νορούζ, οι οποίες έχουν τις ρίζες τους στις περιφερειακές παραδόσεις των εορτών, αυτή η συγκέντρωση φάνηκε να χρησιμεύει ως πλατφόρμα για κουρδικές εθνικιστικές ομάδες, παρά ως καθαρά πολιτιστική γιορτή. Εν τω μεταξύ, ειρηνικές διαμαρτυρίες και δημόσιες εκδηλώσεις -είτε για τον πολιτισμό, το περιβάλλον ή τα δικαιώματα των εργαζομένων- κλείνουν συστηματικά σε όλο το Ιράν, συχνά με μαζικές συλλήψεις και έντονη αστυνομική παρουσία. Η επιλεκτική έγκριση της ιρανικής κυβέρνησης αυτού του γεγονότος εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τις ευρύτερες πολιτικές της προθέσεις.

Αυτή η εκδήλωση Νορούζ στο Δυτικό Αζερμπαϊτζάν φαίνεται να εξυπηρετεί δύο βασικούς πολιτικούς στόχους. Από τη μία πλευρά, παρέχει στο Ιράν ένα εργαλείο για τον έλεγχο των πολιτικών δραστηριοτήτων των Τούρκων του Αζερμπαϊτζάν ενισχύοντας κουρδικές εθνικιστικές ομάδες στην περιοχή. Από την άλλη πλευρά, ευθυγραμμίζεται με την ευρύτερη στρατηγική της Τεχεράνης για την αντιμετώπιση της Τουρκίας ενισχύοντας το κουρδικό ζήτημα. Το Ιράν έχει χρησιμοποιήσει ιστορικά κουρδικές ένοπλες ομάδες – πολλές που έχουν χαρακτηριστεί τρομοκρατικές οργανώσεις από άλλες χώρες – ως γεωπολιτικό μοχλό κατά της Άγκυρας, η οποία έχει τις δικές της ανησυχίες για την εσωτερική ασφάλεια σχετικά με τον κουρδικό αυτονομισμό. Έτσι, αυτή η υπολογισμένη προσέγγιση υπογραμμίζει πώς το Ιράν χειραγωγεί ταυτόχρονα το εγχώριο εθνικό του τοπίο ενώ εμπλέκεται σε περιφερειακούς αγώνες εξουσίας.

Ο ανταγωνισμός μεταξύ του Ιράν και της Τουρκίας έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα σε αμφισβητούμενες περιοχές όπως ο Νότιος Καύκασος, το Ιράκ, η Συρία και η Κεντρική Ασία. Ενώ και οι δύο χώρες διατηρούν διπλωματικούς και οικονομικούς δεσμούς, οι περιφερειακές τους φιλοδοξίες συχνά συγκρούονται. Το Ιράν βασίζεται σε δυνάμεις πληρεξουσίου για να ασκήσει επιρροή, ενώ η Τουρκία ακολουθεί μια πιο άμεση, παρεμβατική προσέγγιση. Αυτός ο συνεχιζόμενος ανταγωνισμός οδήγησε σε αυξανόμενες τριβές μεταξύ των δύο, με την Τουρκία να ασκεί δριμεία κριτική στις περιφερειακές ενέργειες του Ιράν. Σε πρόσφατη συνέντευξή του, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν καταδίκασε ρητά τις πολιτικές του Ιράν, αναφέροντας τον ρόλο της Τεχεράνης στην αποσταθεροποίηση των γειτονικών κρατών μέσω της υποστήριξής της σε μαχητικές ομάδες.

Ενώ η Τουρκία δεν έχει παράσχει άμεση ή έμμεση υποστήριξη στα πολιτικά κινήματα των Τούρκων του Αζερμπαϊτζάν στο Ιράν, η Τεχεράνη αντιλαμβάνεται ακόμη και τη δυνατότητα τέτοιας υποστήριξης ως μακροπρόθεσμη απειλή. Για να αποτρέψει αυτήν την απειλή, το Ιράν έχει καταστείλει επιθετικά πολιτικές προσωπικότητες του Αζερμπαϊτζάν μέσω μακροχρόνιων ποινών φυλάκισης και εξωδικαστικών συλλήψεων. Ταυτόχρονα, έχει χρησιμοποιήσει τακτικά το κουρδικό ζήτημα εναντίον τους, επιτρέποντας σε κουρδικές ομάδες να δρουν ελεύθερα σε ορισμένες περιοχές ενώ τις καταπιέζει βάναυσα αλλού. Αυτή η επιλεκτική προσέγγιση αντανακλά την ευρύτερη στρατηγική του Ιράν να εκμεταλλεύεται τις εθνοτικές και θρησκευτικές διαιρέσεις για να διατηρήσει τον έλεγχο. Ενισχύοντας επιλεκτικά τις κουρδικές ομάδες, το Ιράν στοχεύει όχι μόνο να περιορίσει την τουρκική επιρροή αλλά και να εξουδετερώσει τόσο τα κουρδικά όσο και τα πολιτικά κινήματα του Αζερμπαϊτζάν εντός των συνόρων του. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση κινδυνεύει να επιδεινώσει τις εθνοτικές εντάσεις και να βλάψει τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα και τις διπλωματικές σχέσεις του Ιράν.

Το Ιράν βασίζεται εδώ και πολύ καιρό στην πολιτική και κοινωνική μηχανική για τη διαχείριση των εθνοτικών πληθυσμών του. Με τη χειραγώγηση των εθνοτικών εντάσεων, το καθεστώς προσπάθησε να αποδυναμώσει τις πολιτικές φιλοδοξίες τόσο των Τούρκων του Αζερμπαϊτζάν όσο και των Κούρδων, διασφαλίζοντας ότι καμία από τις δύο ομάδες δεν αποκτά αρκετή δυναμική για να αμφισβητήσει την εξουσία της Τεχεράνης. Βασικό στοιχείο αυτής της πολιτικής ήταν η επιλεκτική υποστήριξη και καταστολή των κουρδικών ένοπλων ομάδων από το Ιράν. Ενώ αυτές οι ομάδες αντιμετωπίζουν σοβαρές καταστολές σε ορισμένες περιοχές, σε άλλες -ιδιαίτερα κοντά σε περιοχές που κατοικούνται από Τούρκοι του Αζερμπαϊτζάν- τους παραχωρείται επιχειρησιακός χώρος. Ως αποτέλεσμα, αυτή η προσέγγιση όχι μόνο έχει βαθύνει τη δυσπιστία μεταξύ Κούρδων και ακτιβιστών του Αζερμπαϊτζάν, αλλά έχει επίσης αποτρέψει οποιαδήποτε πολιτική συμμαχία που θα μπορούσε να προκαλέσει την κεντρική κυβέρνηση.

Αυτή η τακτική επεκτείνεται και στην ευρύτερη γεωπολιτική στρατηγική του Ιράν. Η εκμετάλλευση των εθνοτικών εντάσεων δεν χρησιμεύει μόνο ως μέσο καταστολής των εγχώριων πολιτικών κινημάτων αλλά και ως εργαλείο ενάντια σε περιφερειακούς παράγοντες όπως η Τουρκία. Η Τεχεράνη έχει χρησιμοποιήσει το κουρδικό ζήτημα ως μοχλό, ειδικά κατά της Άγκυρας, η οποία θεωρεί την παρουσία κουρδικών ένοπλων ομάδων κοντά στα σύνορά της ως απειλή για την ασφάλεια. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση μπορεί να κλιμακώσει τις εθνικές εχθροπραξίες και να οδηγήσει σε βίαιες συγκρούσεις, συμβάλλοντας σε μακροπρόθεσμη αστάθεια στις παραμεθόριες περιοχές.

Καθώς αυξάνεται η πιθανότητα σοβαρής στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ του Ιράν και των Ηνωμένων Πολιτειών -ιδιαίτερα με το μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό τοπίο μετά την επιστροφή της κυβέρνησης Τραμπ στην εξουσία- η ολοένα μεγαλύτερη εξάρτηση του ιρανικού καθεστώτος στις εθνοτικές διαιρέσεις θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες. Οι πολιτικές του Ιράν να παίζει μεταξύ τους εθνοτικές ομάδες μπορεί προσωρινά να εξυπηρετεί τα συμφέροντά του, αλλά οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις μπορεί να είναι καταστροφικές. Το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ Κούρδων και Αζερμπαϊτζάν ακτιβιστών δεν ωφελεί απλώς την Τεχεράνη στο παρόν. κινδυνεύει επίσης να καλλιεργήσει εθνοτικές εχθρότητες που θα διαρκέσουν περισσότερο από το ίδιο το καθεστώς. Σε περίπτωση κατάρρευσης του κυβερνώντος κατεστημένου, οι ανεπίλυτες εντάσεις που έχει καλλιεργήσει θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν παρατεταμένες συγκρούσεις, μετατρέποντας τμήματα της χώρας σε πεδία μάχης για πολέμους αντιπροσώπων και εξωτερικές επεμβάσεις.

[Αναπαραστατική εικόνα : Κούρδοι του Ιράν που γιορτάζουν το Νορούζ στο Παλανγκάν το 2017, Πίστωση: Keyvan Firouzei, μέσω Wikimedia Commons]

Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι αυτές του συγγραφέα και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τη συντακτική στάση του TGP.

Η Sina Yousefi είναι δικηγόρος και ερευνήτρια διεθνούς δικαίου με έδρα το Βερολίνο. Με εξειδίκευση στα ανθρώπινα δικαιώματα και το διεθνές δίκαιο, ο Yousefi εστιάζει σε νομικά ζητήματα που σχετίζονται με πολιτικά, εθνοτικά και πολιτιστικά ζητήματα. Η έρευνά του περιλαμβάνει εκθέσεις για το ιρανικό δίκαιο, ειδικά σχετικά με το καθεστώς των δικηγόρων στη χώρα.