Η Πρεσβεία του Ουζμπεκιστάν στη Ρωσία θα επεκτείνει το προσωπικό της για να συμπεριλάβει εκπρόσωπο από το Υπουργείο Εσωτερικών του Ουζμπεκιστάν, όπως ορίζεται σε νέο διάταγμα που υπογράφηκε από τον Πρόεδρο Shavkat Mirziyoyev. Οι ευθύνες του εκπροσώπου περιλαμβάνουν την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών του Ουζμπεκιστάν στη Ρωσία και τη διευκόλυνση της συνεργασίας μεταξύ των υπηρεσιών επιβολής του νόμου του Ουζμπεκιστάν και της Ρωσίας για την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος, της τρομοκρατίας, του εξτρεμισμού, της εμπορίας ανθρώπων, της παράνομης μετανάστευσης και άλλων εγκληματικών δραστηριοτήτων, καθώς και για την οργάνωση ανταλλαγής δεδομένων σε αυτές τις περιοχές.
Το διάταγμα έρχεται λίγες ημέρες αφότου ο Μιρζιγιόγιεφ και ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είχαν τηλεφωνική επικοινωνία. Ενώ ο επίσημος ιστότοπος του προέδρου του Ουζμπεκιστάν ανέφερε μόνο ότι η συζήτηση επικεντρώθηκε στην ενίσχυση και επέκταση των εταιρικών σχέσεων στη γεωργία, την εκπαίδευση και την ιατρική, καθώς και σε μια προσεχή συνάντηση τον Δεκέμβριο, η ρωσική κυβέρνηση τόνισε ότι οι δύο ηγέτες «αντάλλαξαν απόψεις για την τρέχουσα κατάσταση στη Συρία και γύρω από την Ουκρανία».
Καθώς ο πόλεμος της Ρωσίας με την Ουκρανία συνεχίζεται, οι υπήκοοι της Κεντρικής Ασίας, συμπεριλαμβανομένων των Ουζμπέκων στη Ρωσία – ιδιαίτερα όσοι βρίσκονται στις ρωσικές φυλακές – παραμένουν ευάλωτοι. Το υπουργείο Άμυνας της Ρωσίας στρατολογεί αιχμαλώτους για να πολεμήσουν στην Ουκρανία, ακολουθώντας μια πρακτική που πρωτοστάτησε αρχικά η ομάδα μισθοφόρων Wagner.
Ο εκλιπών ηγέτης του Wagner, Yevgeny Prigozhin, που συχνά αναφέρεται ως «σεφ του Πούτιν», έδειξε την αποτελεσματικότητα πρώην κατάδικων σε εμπόλεμες ζώνες. Μέχρι τον Μάιο του 2023, ο Prigozhin φέρεται να είχε στρατολογήσει πάνω από 50.000 κρατούμενους , επισκεπτόμενοι συχνά τις φυλακές και προσφέροντας υποσχέσεις για πλούσιους μισθούς και έναν τρόπο να γλιτώσει από μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης. Ωστόσο, περίπου 20.000 από αυτούς τους νεοσύλλεκτους έχασαν τη ζωή τους στην Ουκρανία.
Ο ίδιος ο Πριγκόζιν σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα μαζί με τους ανώτατους υπολοχαγούς του μετά από μια βραχύβια ανταρσία εναντίον του ανώτατου κλιμακίου της Ρωσίας. Ωστόσο, το υπουργείο Άμυνας της Ρωσίας υιοθέτησε τη στρατηγική στρατολόγησης του, στοχεύοντας όλο και περισσότερο τους μετανάστες κρατούμενους. Σύμφωνα με τη ΜΚΟ Russia Behind Bars, τουλάχιστον 53 ποινικές αποικίες σε όλη τη Ρωσία έχουν κλείσει το 2024.
Κατά την έναρξη του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας το 2022, η Μόσχα άρχισε να στρατολογεί μετανάστες εργασίας. Η Τασκένδη άργησε να υπενθυμίσει στους πολίτες της να μην συμμετέχουν σε ξένους στρατούς. Τα πρώτα πτώματα που επέστρεψαν στο Ουζμπεκιστάν από τη Ρωσία τον Ιανουάριο του 2023, ανήκαν σε δύο νεαρούς 20 ετών που είχαν προηγουμένως φυλακιστεί. Οι κασετίνες τους συνοδεύονταν από πιστοποιητικά που έλεγαν ότι «πέθαναν στον πόλεμο στην Ουκρανία».
Πολλοί πολίτες του Ουζμπεκιστάν εξαρτώνται από τη μετανάστευση εργατικού δυναμικού, με το 70-87 τοις εκατό των μεταναστών να επιλέγουν τη Ρωσία ως προορισμό. Παράγοντες όπως ένα καθεστώς χωρίς βίζα, μια καθιερωμένη κοινότητα μεταναστών και η εξοικείωση με τη γλώσσα και κάποια κοινή ιστορία παίζουν ρόλο στην επιλογή. Αν και επίσημα 1,8 εκατομμύρια Ουζμπέκοι εργάζονται επί του παρόντος στη Ρωσία, οι μη εγγεγραμμένοι μετανάστες εργαζόμενοι μπορεί να αποτελούν ένα άλλο εκατομμύριο.
Ο ακριβής αριθμός των μεταναστών που κρατούνται αυτή τη στιγμή στις ρωσικές φυλακές παραμένει επίσης άγνωστος. Πριν από τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, οι κάτοικοι της Κεντρικής Ασίας αποτελούσαν τους μισούς ξένους κατάδικους στις ρωσικές φυλακές, με περισσότερους από 8.000 κρατούμενους από τα Τατζίκια, ακολουθούμενοι από Ουζμπέκους με περισσότερους από 6.300 κρατούμενους. Οι υπήκοοι Κιργιζίας στις ρωσικές φυλακές υπολογίζεται σε περίπου 1.500. Δεν έχει αναφερθεί ούτε πόσα από αυτά έχουν προσληφθεί. Ωστόσο, ιστορίες μεταναστών που στρατολογούνται – συχνά πιέζονται να καταταγούν – εμφανίζονται περιστασιακά στα μέσα ενημέρωσης.
Ο είκοσι τριών ετών Σ. Ο Tojiboyev από το Ουζμπεκιστάν, για παράδειγμα, ήταν ιδιοκτήτης ενός καφέ στη Ρωσία πριν συλληφθεί αφού φέρεται ότι βρέθηκε ηρωίνη στο αυτοκίνητό του. Μετά την επιστροφή της σορού του στο Ουζμπεκιστάν, η μητέρα του ισχυρίστηκε ότι οι κατηγορίες ήταν κατασκευασμένες και ότι εξαναγκάστηκε να ενταχθεί στον ρωσικό στρατό. «Δεν υπηρετώ στο στρατό, δεν σκοτώνω ανθρώπους, μητέρα. Με ανάγκασαν παρόλο που αντιστάθηκα», ανέφερε ο γιος της. Σε συνέντευξή της σε τοπικό μέσο ενημέρωσης, προέτρεψε τους άλλους γονείς: «Να προσέχετε τα παιδιά σας. Μην τους αφήσετε να πάνε στο εξωτερικό για δουλειά. θα δυσφημιστούν».
Οι Ρώσοι αξιωματούχοι χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους καρότου και ραβδιού για να στρατολογήσουν φυλακισμένους αλλοδαπούς, με τις εγκαταστάσεις προφυλάκισης και τα κέντρα κράτησης μεταναστών να μετατρέπονται σε κόμβους στρατολόγησης, σύμφωνα με το RFE/RL . Οι συνθήκες στις φυλακές φέρεται να έχουν γίνει «αφόρητα σκληρές και απάνθρωπες» για να εξαναγκάσουν τους κρατούμενους να ενταχθούν στον στρατό. Οι αναφορές δείχνουν ότι οι κρατούμενοι υφίστανται «βαρύ ξυλοδαρμό και ψυχολογική κακοποίηση», απομόνωση, στέρηση τροφής και νερού και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αναγκάζονται να πιουν τα ούρα τους.
Στους κρατούμενους υπόσχονται επίσης προνόμια, όπως η σύντομη θητεία στο στρατό για να αποφύγουν τη μακροχρόνια ποινή φυλάκισής τους, την απόκτηση ρωσικής υπηκοότητας και τη λήψη υψηλών αποδοχών. Η ρωσική υπηκοότητα είναι ιδιαίτερα περιζήτητη από πολλούς ανθρώπους από την Κεντρική Ασία, καθώς βοηθά στην παράκαμψη των γραφειοκρατικών εμποδίων και διευκολύνει το βιοπορισμό στη Ρωσία. Μόνο το 2022, 173.000 Τατζίκοι, 27.000 Ουζμπέκοι και 42.000 Καζακοί απέκτησαν τη ρωσική υπηκοότητα. Άλλοι 9.300 Ουζμπέκοι έγιναν Ρώσοι πολίτες μόλις το πρώτο εξάμηνο του 2023. Μόνο το Τατζικιστάν επιτρέπει τη διπλή υπηκοότητα, που σημαίνει ότι οι Ουζμπέκοι που γίνονται Ρώσοι πολίτες πρέπει να παραιτηθούν από την ουζμπεκική υπηκοότητα.
Οι νέοι πολιτογραφημένοι πολίτες στη Ρωσία πρέπει να εγγραφούν για στρατιωτική θητεία. Μέχρι τα μέσα του 2024, περισσότερα από 10.000 από αυτά τα άτομα φέρεται να στάλθηκαν στην Ουκρανία, με πολλά να πιστεύεται ότι ήταν Κεντρικής Ασίας. Ρώσοι αξιωματούχοι δήλωσαν επίσης ότι «έπιασαν» περισσότερους από 30.000 νεοπολιτογραφημένους πολίτες που προσπάθησαν να αποφύγουν τη στρατιωτική εγγραφή.
Είτε στρατολογούνται σε φυλακές, είτε εξαναγκάζονται να ενταχθούν στον στρατό μετά την πολιτογράφηση, είτε χειραγωγούνται ενώ εργάζονταν στη Ρωσία, οι Κεντρικοί Ασιάτες φέρεται να στέλνονται στην πρώτη γραμμή του πολέμου με ελάχιστη έως καθόλου στρατιωτική εκπαίδευση. Μερικοί βρέθηκαν σε εμπόλεμες ζώνες μόλις 10 ημέρες μετά τη σύμβασή τους. Ακόμη και μετά τη λήξη των συμβολαίων τους ή τον τραυματισμό τους, δεν μπορούν πάντα να επιστρέψουν.
Η επιστροφή στο σπίτι δεν είναι επίσης εύκολη. Η Τασκένδη υπενθυμίζει περιοδικά στους πολίτες της ότι η ένταξη σε ξένους στρατούς τιμωρείται από το νόμο. Μόλις φέτος τον Νοέμβριο, ένας πολίτης του Ουζμπεκιστάν, το όνομα του οποίου παραμένει άγνωστο, καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια για τη στρατολόγησή του στον ρωσικό στρατό. Ένα τοπικό μέσο, βασιζόμενο στα δικαστικά έγγραφα, ανέφερε ότι πήγε στη Ρωσία αναζητώντας προσωρινή απασχόληση τον Μάιο του 2023, υπέγραψε συμβόλαιο με τον Ρωσικό Στρατό Άμυνας τον Νοέμβριο για ένα χρόνο, αλλά έπρεπε να εγκαταλείψει τη ζώνη μάχης μετά από σοβαρούς τραυματισμούς.
Μέχρι τα μέσα του 2023, τουλάχιστον 34 πολίτες του Ουζμπεκιστάν αναφέρθηκε ότι έχασαν τη ζωή τους πολεμώντας για τις δυνάμεις του Βάγκνερ, μαζί με 19 Κιργίζους άνδρες και 40 πολίτες Τατζίκ.
Εν μέσω αυτών των εξελίξεων, το Ουζμπεκιστάν εργάζεται για να μειώσει την εξάρτηση των πολιτών του από τη μετανάστευση εργατικού δυναμικού στη Ρωσία. Η κυβέρνηση καταβάλλει προσπάθειες για να ανακατευθύνει τις μεταναστευτικές ροές εργασίας προς πιο ανεπτυγμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ευρωπαϊκών εθνών, της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας.
Ο Μιρζιγιόγιεφ υπέγραψε επίσης νόμο στις 5 Δεκεμβρίου με στόχο την ενίσχυση της προστασίας των συνταγματικών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών του Ουζμπεκιστάν στο εξωτερικό. Ο νόμος εισάγει τροποποιήσεις στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, ενσωματώνοντας διατάξεις για την αναγνώριση και την εκτέλεση αλλοδαπών δικαστικών αποφάσεων. Προσθέτει επίσης ένα νέο κεφάλαιο που περιγράφει λεπτομερώς τις διαδικασίες για την αποδοχή πολιτών του Ουζμπεκιστάν που έχουν καταδικαστεί σε φυλάκιση ή άλλες ποινές, καθώς και τη μεταφορά τους από ξένα κράτη στο Ουζμπεκιστάν.
Το πόσο γνήσιες είναι αυτές οι προσπάθειες παραμένει ασαφές. Πρόσφατα, κατά τη διάρκεια ενός φόρουμ στην Αγία Πετρούπολη, ο Πρόεδρος της Ρωσικής Ερευνητικής Επιτροπής Alexander Bastrykin ισχυρίστηκε ότι ορισμένοι Ουζμπεκοί αξιωματούχοι είχαν δηλώσει ανοιχτά ότι δεν ενδιαφέρονται για τους Ουζμπέκους μετανάστες.
«Πριν από περίπου τρία χρόνια ήμουν σε επίσημη επίσκεψη στο Ουζμπεκιστάν», είπε ο Bastyrkin. «Οι συνάδελφοί μας από την εισαγγελία του Ουζμπεκιστάν μας είπαν: «Γιατί τους παίρνετε;» Κανείς δεν τα χρειάζεται εδώ! Αλλά τους παίρνεις και τους δίνεις υπηκοότητα».
Ακόμη και όταν το γειτονικό Τατζικιστάν και το Κιργιστάν έχουν επανειλημμένα παροτρύνει τη Ρωσία να εξασφαλίσει δίκαιη μεταχείριση των πολιτών τους που εργάζονται εκεί, το Ουζμπεκιστάν παρέμεινε σιωπηλό για το θέμα.
Ο διορισμός του εκπροσώπου του Υπουργείου Εσωτερικών στην πρεσβεία μπορεί να είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά θα απαιτήσει συνεχή προσπάθεια και ενεργό δέσμευση για να διασφαλιστεί ότι τα δικαιώματα των πολιτών του Ουζμπεκιστάν προστατεύονται σωστά σε μια χώρα που βρίσκεται σε συνεχή πόλεμο με τον διπλανό του. Ο εκπρόσωπος θα διοριστεί από το υπουργείο με τη συμφωνία του Mirziyoyev και θα υπάγεται στο Υπουργείο Εσωτερικών του Ουζμπεκιστάν.