Καθώς η δύναμη και η επιρροή της Κίνας αυξάνονται, οι παρατηρητές στη Δύση έχουν αρχίσει να δίνουν αυξανόμενη προσοχή στη Νοτιοανατολική Ασία, η οποία έχει αναδειχθεί σε βασικό πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ του Πεκίνου και των κύριων αντιπάλων του, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Ωστόσο, πολλές μελέτες για τις σχέσεις της Κίνας με τη Νοτιοανατολική Ασία τείνουν να δίνουν προτεραιότητα στον ρόλο του κινεζικού κράτους, εστιάζοντας στις διμερείς κρατικές επισκέψεις, τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας και επίσημα σχέδια όπως η Πρωτοβουλία Belt and Road.

Σε ένα νέο βιβλίο, ο Enze Han, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής και Δημόσιας Διοίκησης στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ, υποστηρίζει ότι αυτή η κρατοκεντρική προσέγγιση είναι στην καλύτερη περίπτωση ανεπαρκής. Στο « The Ripple Effect: China's Complex Presence in Southeast Asia » (Oxford University Press, 2024), το πιο πρόσφατο σε ένα αυξανόμενο σύνολο βιβλίων για τις σχέσεις Κίνας-Νοτιοανατολικής Ασίας, ο Han κάνει μια πειστική υπόθεση ότι η επιρροή της Κίνας στη Νοτιοανατολική Ασία είναι πολύ μεγαλύτερη πολυσχιδείς, που εκτείνονται πέρα από τις επίσημες κρατικές πρωτοβουλίες για να συμπεριλάβουν τις δραστηριότητες ομογενών, πλανόδιων μεταναστών, ιδιωτών επιχειρηματιών, οργανωμένων εγκληματιών και Κινέζων καταναλωτών αγαθών της Νοτιοανατολικής Ασίας, των οποίων οι ασυντόνιστες ενέργειες αλληλεπιδρούν – και μερικές φορές ακόμη και βοηθούν στη διαμόρφωση – των στόχων του κινεζικού κράτους.

Μίλησε με τον Sebastian Strangio του The Diplomat για το νέο κύμα Κινέζων μεταναστών στην περιοχή, πώς η γιγάντια καταναλωτική αγορά της Κίνας διαμορφώνει τις οικονομίες της Νοτιοανατολικής Ασίας και γιατί πρέπει να διευρύνουμε την άποψή μας για το τι συνιστά «κινεζική επιρροή».

Ας ξεκινήσουμε με τη βασική διατριβή του βιβλίου σας ότι η επιρροή της Κίνας στη Νοτιοανατολική Ασία εκτείνεται πολύ πέρα από το κράτος, σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, μετανάστες, ομογενείς, ενώσεις κινεζικής κοινότητας, ακόμη και εγκληματικές επιχειρήσεις με παρουσία στην περιοχή. Πείτε μας το επιχείρημά σας σχετικά με την «κατακερματισμένη, αποκεντρωμένη και διεθνοποιημένη» φύση της κινεζικής δέσμευσης. Τι κάνουν λάθος οι πιο παραδοσιακοί κρατοκεντρικοί λογαριασμοί;

Η συμβατική βιβλιογραφία σχετικά με τη διεθνή επιρροή της Κίνας υιοθετεί συχνά μια κρατοκεντρική προοπτική. Αυτή η προοπτική τείνει να επικεντρώνεται στις ενέργειες του κινεζικού κράτους και μερικές φορές εσφαλμένα υποθέτει ότι όλοι οι κινέζοι παράγοντες ευθυγραμμίζονται με τα συμφέροντα του κράτους. Κατά συνέπεια, υπάρχει η τάση να αποδίδεται οτιδήποτε σχετίζεται με την Κίνα στο κινεζικό κράτος και στο Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ), σαν να υπαγορεύουν κάθε πτυχή. Ωστόσο, μια τέτοια υπόθεση απλοποιεί υπερβολικά την κατάσταση. Αυτό δεν σημαίνει υποβάθμιση της σημασίας του κινεζικού κράτους. Αντίθετα, προτείνει ότι θα πρέπει επίσης να εξετάσουμε τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν διάφοροι μη κρατικοί φορείς που προέρχονται από την Κίνα και τον αντίκτυπό τους στις παγκόσμιες σχέσεις κράτους-κοινωνίας. Με πληθυσμό 1,4 δισεκατομμυρίων ανθρώπων και τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως, η Κίνα διαθέτει έναν σημαντικό διεθνοποιημένο ιδιωτικό τομέα. Η εξωτερική κινητικότητα των Κινέζων ατόμων και των συνδεδεμένων με αυτούς επιχειρήσεων αντιπροσωπεύει μια τρομερή δύναμη, ιδιαίτερα εμφανής στη Νοτιοανατολική Ασία, όπου τέτοιες αλληλεπιδράσεις συμβαίνουν συχνά και εκτενώς.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες περίπου, υπήρξε σημαντικός αριθμός «νέων μεταναστών» από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας που μετακινήθηκαν σε μέρη της Νοτιοανατολικής Ασίας, ιδιαίτερα στα ηπειρωτικά έθνη απευθείας στο νότο της Κίνας. Τα προηγούμενα κύματα Κινέζων μεταναστών, ιδιαίτερα αυτά που ήρθαν στην περιοχή τον δέκατο ένατο και τις αρχές του εικοστού αιώνα, έχουν διαμορφώσει τα έθνη της Νοτιοανατολικής Ασίας με σημαντικούς τρόπους. Τα νεότερα κύματα μεταναστών είχαν παρόμοιο αντίκτυπο; Πώς αυτές οι μεταναστευτικές ροές παρεμπόδισαν/διευκόλυναν την επέκταση της κινεζικής επιρροής στην περιοχή;

Η μακρά ιστορία της κινεζικής μετανάστευσης στη Νοτιοανατολική Ασία συμβάλλει σημαντικά στη βαθιά ριζωμένη σχέση μεταξύ της Κίνας και των χωρών της περιοχής. Τα πρώτα κύματα της κινεζικής μετανάστευσης όχι μόνο άφησαν βαθύ αντίκτυπο στην εσωτερική πολιτική εντός της Κίνας, αλλά επηρέασαν επίσης τη δυναμική της πολιτικής αντιπαράθεσης σε πολλά έθνη της Νοτιοανατολικής Ασίας. Σήμερα, γινόμαστε μάρτυρες μιας αναζωπύρωσης της κινεζικής κινητικότητας με διάφορες μορφές: τουρίστες, φοιτητές, εργαζόμενοι, επενδυτές, ακόμη και συνταξιούχοι ολοένα και περισσότερο κάνουν το δρόμο τους προς τη Νοτιοανατολική Ασία. Ο τρόπος με τον οποίο οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας πλοηγούνται σε αυτά τα νέα κύματα μετανάστευσης, δεδομένων του ιστορικού πλαισίου των προηγούμενων μεταναστών, παρουσιάζει ένα ενδιαφέρον και σημαντικό φαινόμενο που πρέπει να παρατηρήσετε. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι αυτοί οι νέοι μετανάστες από την Κίνα διαφέρουν σημαντικά από τους προκατόχους τους. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες γενιές, των οποίων η αντίληψη για την «πατρίδα» θεωρούσε συχνά την Κίνα ως τόπο απόδρασης, οι σύγχρονοι μετανάστες βλέπουν την Κίνα ως μια ζωντανή οικονομία και μια μεγάλη δύναμη. Κατά συνέπεια, μπορεί να είναι πιο διατεθειμένοι να ευθυγραμμιστούν με τα συμφέροντα του σύγχρονου κινεζικού κράτους και να διαθέτουν μεγαλύτερες οικονομικές και επιχειρηματικές δυνατότητες για να ασκήσουν επιρροή στις τοπικές κοινωνίες της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Υπό τον Σι Τζινπίνγκ, η κινεζική κυβέρνηση έχει μιλήσει ανοιχτά για τον ρόλο που μπορούν να παίξουν οι «Κινέζοι από το εξωτερικό» συμβάλλοντας στη «μεγάλη αναζωογόνηση» της Κίνας, χωρίς να κάνει σαφή διάκριση μεταξύ των πρόσφατων μεταναστών και των Κινέζων που ζουν στη Νοτιοανατολική Ασία για πολλές γενιές. Πώς θα χαρακτηρίζατε την τρέχουσα πολιτική της κινεζικής κυβέρνησης έναντι των Κινέζων από το εξωτερικό και πώς αυτό έχει επηρεάσει τις αντιλήψεις για την Κίνα στην περιοχή;

Η σχέση μεταξύ του κινεζικού κράτους και της υπερπόντιας κινεζικής διασποράς είναι εδώ και πολύ καιρό ένα λεπτό ζήτημα για την Κίνα και διάφορες κυβερνήσεις της Νοτιοανατολικής Ασίας. Κατά τη διάρκεια της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, τόσο η Δημοκρατία της Κίνας όσο και η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας συναγωνίζονταν για την πίστη των Κινέζων στο εξωτερικό στην περιοχή. Αργότερα, οι υπερπόντιοι Κινέζοι της Νοτιοανατολικής Ασίας έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο οικονομικό άνοιγμα και ανάπτυξη της Κίνας. Κατά συνέπεια, η κατάκτηση των καρδιών και των μυαλών των Κινέζων στο εξωτερικό ήταν σταθερά μέρος της εγχώριας διαδικασίας νομιμοποίησης για την κινεζική κυβέρνηση στο Πεκίνο. Επί του παρόντος, το Πεκίνο φαίνεται να επιδιώκει μια ισορροπημένη προσέγγιση έναντι των υπερπόντιων Κινέζων στην περιοχή. Από τη μία πλευρά, ο Liu Jianchao, επί του παρόντος επικεφαλής του Διεθνούς Τμήματος του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, τόνισε πρόσφατα ότι οι Κινέζοι του εξωτερικού στη Νοτιοανατολική Ασία θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στην πίστη στα κράτη όπου έχουν την ιθαγένεια. Από την άλλη πλευρά, το Πεκίνο επιθυμεί προφανώς την υποστήριξη των Κινέζων στο εξωτερικό για να ενισχύσει μια θετική δημόσια εικόνα της Κίνας στην περιοχή. Η επίτευξη αυτής της λεπτής ισορροπίας μπορεί να είναι δύσκολη.

Δεδομένης της ταχείας ανάπτυξης και του τεράστιου μεγέθους της οικονομίας της Κίνας και του τεράστιου όγκου εμπορίου που πραγματοποιείται τώρα, πώς επηρέασαν την περιοχή η αλλαγή των κινεζικών καταναλωτικών προτύπων;

Ο μεγάλος πληθυσμός της Κίνας, σε συνδυασμό με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, έχει οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα κατανάλωσης. Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να κατέχουν την πρώτη θέση στην κατανάλωση βοείου κρέατος και κοτόπουλου, η Κίνα κατατάσσεται δεύτερη, ξεπερνώντας τις ΗΠΑ στην κατανάλωση θαλασσινών και χοιρινού κρέατος. Αυτή η τάση επεκτείνεται γενικά στα γεωργικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των τροπικών φρούτων από τη Νοτιοανατολική Ασία. Ωστόσο, λόγω της ανισορροπίας μεταξύ του πληθυσμού της και της διαθέσιμης γης, η Κίνα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εισαγωγές για να καλύψει τις γεωργικές της ανάγκες. Αυτό παρουσιάζει μια σημαντική επιχειρηματική ευκαιρία για τη Νοτιοανατολική Ασία να προμηθεύσει γεωργικά προϊόντα στην κινεζική αγορά, προσφέροντας στις τοπικές επιχειρήσεις τη δυνατότητα να αποκομίσουν ουσιαστικά κέρδη. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθούν οι πιθανές περιβαλλοντικές συνέπειες της εκτεταμένης εμπορικής επέκτασης της γεωργίας στην περιοχή. Η υπερεκμετάλλευση της γης για γεωργικούς σκοπούς μπορεί να οδηγήσει σε υποβάθμιση του περιβάλλοντος, επηρεάζοντας αρνητικά τις τοπικές κοινωνίες.

Ας μιλήσουμε για το κινεζικό οργανωμένο έγκλημα, το οποίο έχει γίνει παγκόσμιο ζήτημα με την άνοδο των επιχειρήσεων απάτης στον κυβερνοχώρο «σφαγής χοίρων», πολλές από τις οποίες εδρεύουν στην Καμπότζη και σε περιφερειακά μέρη του Λάος και της Μιανμάρ. Αυτό και άλλα μακροχρόνια ζητήματα (π.χ. ναρκωτικά και ροές «μαύρου χρήματος») φαίνονται σαν ένα κλασικό παράδειγμα των «αθέλητων συνεπειών» που συζητάτε στο βιβλίο. Πώς αντέδρασε η κινεζική κυβέρνηση στις κινεζικές εγκληματικές επιχειρήσεις στην περιοχή και τι αντίκτυπο είχαν αυτές οι επιχειρήσεις στην επιρροή της Κίνας, ιδιαίτερα στον τομέα της ασφάλειας;

Η άνοδος των κινεζικών εγκληματικών δικτύων που δρουν στη Νοτιοανατολική Ασία έχει προκαλέσει σημαντική ανησυχία τόσο για την κινεζική κυβέρνηση όσο και για τις περιφερειακές αρχές. Εκμεταλλευόμενοι τον κατακερματισμένο χαρακτήρα ορισμένων χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας και την περιορισμένη ικανότητά τους για αποτελεσματική επιβολή του νόμου, αυτά τα δίκτυα έχουν ευδοκιμήσει. Οι δραστηριότητές τους, ιδιαίτερα σε τομείς όπως οι διαδικτυακές απάτες, έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα προσοδοφόρες λόγω της τεράστιας κινεζικής αγοράς. Σε απάντηση, η κινεζική κυβέρνηση άσκησε πίεση στις περιφερειακές κυβερνήσεις για αυστηρότερους κανονισμούς. Για παράδειγμα, το Πεκίνο προέτρεψε την Καμπότζη και τις Φιλιππίνες να κλείσουν τα διαδικτυακά καζίνο. Επιπλέον, πρόσφατες στρατιωτικές ενέργειες στη βόρεια πολιτεία Σαν της Μιανμάρ υποδηλώνουν την ετοιμότητα του Πεκίνου να συνεργαστεί με τοπικές ένοπλες ομάδες για την καταπολέμηση αυτών των εγκληματικών δικτύων. Η εξάπλωση της παράνομης κινεζικής οικονομίας στη Νοτιοανατολική Ασία αποτελεί σημαντική μη παραδοσιακή απειλή για την ασφάλεια ολόκληρης της περιοχής. Η αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος θα απαιτήσει ουσιαστική περιφερειακή συνεργασία για την ενίσχυση των μηχανισμών επιβολής του νόμου. Αυτός είναι ένας τομέας που πιστεύω ότι το Πεκίνο θα αυξήσει τη συνεργασία του με την περιοχή τα επόμενα χρόνια.

Στο βιβλίο σας, συζητάτε τον πιθανό αντίκτυπο της Κίνας στη διάρκεια των αυταρχικών κυβερνήσεων στη Νοτιοανατολική Ασία. Τι ρόλο πιστεύετε ότι έχει παίξει η Κίνα στις πρόσφατες πολιτικές τάσεις στην περιοχή; Έχουν δίκιο οι δυτικοί επικριτές όταν ισχυρίζονται ότι η Κίνα επιδιώκει να διαμορφώσει άλλα έθνη με τη δική της εικόνα;

Δεν πιστεύω ότι το Πεκίνο σκοπεύει να επιβάλει το δικό του πολιτικό μοντέλο σε άλλα έθνη. Στην πραγματικότητα, η Κίνα τονίζει συνεχώς τα κινεζικά χαρακτηριστικά στο δικό της πολιτικό καθεστώς και οικονομικό σύστημα. Αντίθετα, η Κίνα υιοθετεί γενικά μια στάση μη παρέμβασης στις δομές διακυβέρνησης άλλων χωρών. Το Πεκίνο είναι πρόθυμο να συνεργαστεί με κυβερνήσεις ανεξάρτητα από το αν είναι δημοκρατικά εκλεγμένες ή αυταρχικές. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι οι σχέσεις συνεργασίας της Κίνας με ορισμένες περιφερειακές κυβερνήσεις έχουν ενισχύσει έμμεσα τη διεθνή νομιμότητά τους και έχουν ενισχύσει την εξουσία τους. Αυτό συμβαίνει σίγουρα με τη στρατιωτική χούντα στη Μιανμάρ, με την οποία το Πεκίνο είναι πρόθυμο να συνεργαστεί. Τούτου λεχθέντος, όταν ανατραπεί η στρατιωτική χούντα, δεν πιστεύω επίσης ότι το Πεκίνο θα ρίξει δάκρυα για τους στρατηγούς.