Η πανδημία COVID-19 εξέθεσε την κοινωνική και πολιτική ασυμφωνία των εθνών, αναδεικνύοντας την έντονη πραγματικότητα των αδυναμιών και των ανισοτήτων. Στην πορεία, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αιχμαλωτίστηκε στη δίνη της πολυκρίσης της πολιτικής, των συγκρούσεων, της οικονομικής αναταραχής και των κλιματικών κρίσεων. Η έλλειψη συμμόρφωσης με τους Διεθνείς Κανονισμούς Υγείας (IHR) και η συνεργασία μεταξύ των εθνών για την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση της πανδημίας θεωρείται ότι έχουν οδηγήσει σε παράλυση πολιτικής και δράσης. Ο Δρ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ, ανταποκρινόμενος στην κρίση, γνωμοδότησε ότι μόνο ο τομέας της υγείας θα πρέπει να είναι υπεύθυνος για τις δραστηριότητες ετοιμότητας, πρόληψης και αντίδρασης . Για να προετοιμάσει τις χώρες για μελλοντικές πανδημίες, ο ΠΟΥ ξεκίνησε την Πρωτοβουλία Preparedness and Resilience for Emerging Threats Initiative ή PRET που είχε ως στόχο να χρησιμοποιήσει την κοινή μάθηση ενσωματώνοντας εργαλεία και προσεγγίσεις που καθιερώθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Ωστόσο, απαιτείται μια συντονισμένη και συνεργατική προσέγγιση από τις κυβερνήσεις και τις κοινωνίες για να ξεπεραστεί η εγγενής αδυναμία της παγκόσμιας διακυβέρνησης της υγείας στο πλαίσιο της ετοιμότητας και αντιμετώπισης της πανδημίας. Από την άποψη αυτή, είναι επιτακτική η επίτευξη συναίνεσης σχετικά με τη μακροπρόθεσμη Συμφωνία Πρόληψης, Ετοιμότητας και Αντίδρασης για την Πανδημία , η οποία σκοπεύει να αντιμετωπίσει τα ζητήματα της χρηματοδότησης, της πρόσβασης και της μεταφοράς τεχνολογίας, για την πρόληψη και την ετοιμότητα μελλοντικών πανδημιών. Με την Παγκόσμια Ημέρα Υγείας , που εορτάζεται στις 7 Απριλίου , με θέμα «Η υγεία μου, το δικαίωμά μου», οι συζητήσεις για τη συμφωνία για την πανδημία είναι κρίσιμες για την προώθηση της υγείας ως προτεραιότητας και εγγενές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους τους πολίτες χωρίς καμία διάκριση.
Ενώ η πανδημία υπογράμμισε το χάσμα στην ετοιμότητα και τις στρατηγικές ανταπόκρισης της δημόσιας υγείας παγκοσμίως, τα Εύθραυστα και Επηρεασμένα από Σύγκρουση Κράτη (FCAS) όπου ο πληθυσμός ενώ βρισκόταν σε ενεργό σύγκρουση ή η ανάκαμψή του αντιμετώπισε τον δυσανάλογο αντίκτυπο της πανδημίας. Σε περιοχές που είναι ήδη επιβαρυμένες με συγκρούσεις, ανισότητες, παράπονα και πολιτική αστάθεια, έχουν υψηλή επιβάρυνση ασθενειών με το 70% των επιδημικών ασθενειών, το 53% των θανάτων σε παιδιά κάτω των 5 ετών και το 45% των θανάτων βρεφών . Η έλλειψη βασικών υπηρεσιών και αγαθών, η διακοπή των αλυσίδων ιατρικού εφοδιασμού και η επίθεση σε υποδομές υγείας , επαγγελματίες του ιατρικού κλάδου και ασθενείς, καθιστούν δύσκολη την αντιμετώπιση των προκλήσεων υγείας στο FCAS. Οι χρόνιες και παρατεταμένες συγκρούσεις που παρεμποδίζουν το FCAS είχαν ως αποτέλεσμα την εξάντληση των εγχώριων και διεθνών πόρων που απαιτούνται για την αποτελεσματική ανταπόκριση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία. Επομένως, υπάρχει ανάγκη τόσο για άμεσες όσο και για μακροπρόθεσμες στρατηγικές ανάκαμψης με τη μορφή ανθρωπιστικής βοήθειας και ξένης βοήθειας που παρέχεται από διεθνείς οργανισμούς, αναπτυξιακούς εταίρους και πολυμερή φόρουμ για την υποστήριξη του πλήθους των αναγκών σε τέτοιου είδους περιβάλλοντα.
Το διαρκώς αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των διαθέσιμων κονδυλίων και των ανθρωπιστικών αναγκών στην περιοχή λόγω της αστάθειας και της αβεβαιότητας είναι ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια στην οικοδόμηση ενός ανθεκτικού συστήματος υγείας. Η έλλειψη κατάλληλων μηχανισμών λογοδοσίας εμποδίζει επίσης τη δυνατότητα μετάβασης από το σχεδιασμό στην εφαρμογή και την επιτυχή παροχή κρίσιμων υπηρεσιών όπως η υγειονομική περίθαλψη. Για παράδειγμα, τα κατακερματισμένα και εύθραυστα συστήματα υγείας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου (EMR), γνώρισαν δυσανάλογες ανισότητες κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Η υγειονομική περίθαλψη, ως κρίσιμος τομέας, έχει αντιμετωπίσει απειλές κατά τη διάρκεια συγκρούσεων, οδηγώντας σε περαιτέρω υποβάθμιση βασικών υποδομών, όπως η διαθεσιμότητα νοσοκομειακών κλινών και εκπαιδευμένων επαγγελματιών για την υγειονομική περίθαλψη. Ένα από τα βασικά στοιχεία που χρειάζονται τα άτομα για να συντηρηθούν είναι ένα λειτουργικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης που διαθέτει επαρκή υποδομή, επαγγελματίες υγείας και υπηρεσίες, που αντιμετωπίζουν απειλή λόγω παρατεταμένης βίας. Σε αυτήν την περίπτωση, μια συμφωνία πανδημίας μπορεί να επιτρέψει στην FCAS να πλοηγηθεί σε κρίσεις υγείας διευκολύνοντας το σύστημα υποστήριξης που απαιτεί εν μέσω αντιξοοτήτων.
Η εξασφάλιση ίσης διαθεσιμότητας ιατρικών εργαλείων και προμηθειών όπως εμβόλια, θεραπευτικά και διαγνωστικά στο FCAS θα μπορούσε να είναι μία από τις κύριες οδούς στις οποίες θα μπορούσε να παρέμβει η νέα συμφωνία. Η δημιουργία και η διατήρηση ιατρικών αποθεμάτων είναι μια άλλη στρατηγική που εάν καθοδηγηθεί μέσω της συμφωνίας για την πανδημία θα μπορούσε να βοηθήσει στην προετοιμασία και την ανταπόκριση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για την υγεία. Η διαχείριση αυτών των ιατρικών προϊόντων από διεθνείς οργανισμούς θα μπορούσε να βοηθήσει στην αντιμετώπιση απρόβλεπτων ελλείψεων εφοδιασμού, διασφαλίζοντας παράλληλα δίκαιη πρόσβαση κατά τη διάρκεια πολλαπλών κρουσμάτων. Επιπλέον, υπάρχει ανάγκη να προωθηθεί η υγεία ως δικαίωμα όλων των ατόμων, το οποίο είναι επίσης το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Υγείας για το 2024 . Συμμετοχή διαφόρων ενδιαφερομένων σε τοπικό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο για να εργαστούν για την οικοδόμηση ανθεκτικών συστημάτων υγείας που μπορούν να επιτρέψουν την πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας που είναι δίκαιες και αποτελεσματικές. Η πολιτική βούληση σε επίπεδο χώρας μαζί με τη διεθνή συνεργασία θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην οικοδόμηση των βιώσιμων ικανοτήτων που απαιτούνται για την επίτευξη της Καθολικής Υγειονομικής Κάλυψης (UHC), της ασφάλειας της υγείας και της αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων που έχουν επιζήμια επίδραση στην υγεία.
Οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για την υγεία, όπως μια πανδημία, απαιτούν ένα προσαρμοσμένο σχέδιο ετοιμότητας που βασίζεται στην κοινωνικοπολιτική, κοινωνικοοικονομική και κατάσταση των υποδομών υγείας. Ο COVID-19 ήταν μια κρίσιμη συγκυρία που εξέθεσε την παγκόσμια πολιτική υπογραμμίζοντας ότι οι περισσότεροι από τους υπάρχοντες μηχανισμούς διακυβέρνησης δεν μπορούσαν να εφαρμόσουν ισορροπημένα, ομοιόμορφα και αναλογικά μέτρα δημόσιας υγείας. Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις γύρω από τη συνθήκη για την πανδημία και τις μεταρρυθμίσεις του ΔΚΥ , αντιμετωπίζουν την πρόκληση της υπέρβασης του γεωπολιτικού ανταγωνισμού και του συστημικού ανταγωνισμού, που απειλεί να θέσει σε κίνδυνο την αποτελεσματική διαμόρφωση και εφαρμογή των προτεραιοτήτων πολιτικής. Οι ενισχυμένες γεωπολιτικές εντάσεις σε όλο τον κόσμο έχουν τη δυνατότητα να προωθήσουν εθνικιστικές πολιτικές σχετικά με τις εξαρτήσεις της εφοδιαστικής αλυσίδας, την παραγωγή εμβολίων και ιατρικού εξοπλισμού που μπορεί να είναι επιζήμιες για την παγκόσμια διακυβέρνηση της υγείας. Αυτή η κατάσταση ανισορροπίας ισχύος και έντονου ανταγωνισμού απαιτεί διάλογο, συζήτηση και ώθηση για εφαρμογή διεθνούς διπλωματίας για την υγεία , η οποία μπορεί να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην εφαρμογή σύνθετων προγραμμάτων υγείας μέσω πολυτομεακών συμπράξεων και να διευκολύνει καλύτερες στρατηγικές ανταπόκρισης. Η ενσωμάτωση της υγείας στις εξωτερικές πολιτικές και τον διάλογο μπορεί επίσης να βοηθήσει τα κράτη να υποστηρίξουν τη βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς προωθεί την αντιμετώπιση των προκλήσεων στην υγεία ως κοινωνικό και οικονομικό ζήτημα που απαιτεί συλλογικές δράσεις.
Οι απειλές για τη δημόσια υγεία που παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 έθεσαν σαφείς λόγους για παγκόσμια δράση. Μια συμφωνία πανδημίας είναι ένα κρίσιμο εργαλείο για τη διασφάλιση του συλλογικού μέλλοντος και την πρόληψη της επανάληψης μιας πολυκρίσης. Ωστόσο, με τα κράτη είτε να βυθίζονται σε συγκρούσεις, είτε σε ένοπλους πολέμους είτε σε εμπορικούς πολέμους, έχει εμποδίσει την πρόοδο των συνομιλιών για την πανδημία και έχει καθυστερήσει την ολοκλήρωσή τους. Αυτές οι διστακτικές συζητήσεις έχουν αρχίσει να εγείρουν ερωτήματα σχετικά με τη δυνατότητα υιοθέτησης της συμφωνίας κατά τη διάρκεια της Παγκόσμιας Συνέλευσης Υγείας (WHA) σε μια εποχή που απαιτείται ισχυρότερη διεθνής συνεργασία. Στο βιβλίο του « Why Bharat Matters », ο υπουργός Εξωτερικών Υποθέσεων της Ινδίας, Dr S Jaishankar, επανέλαβε την ανάγκη συνεργασίας για να ξεπεραστούν οι προκλήσεις που σχετίζονται με τις αλυσίδες εφοδιασμού και την παγκόσμια διακυβέρνηση που προκλήθηκαν λόγω της πανδημίας. Ως εκ τούτου, η επίτευξη συναίνεσης για μια συμφωνία πανδημίας εν μέσω γεωπολιτικών και συστημικών αντιπαλοτήτων είναι κρίσιμη για την προστασία από μελλοντικές πανδημίες και για την επικύρωση ότι η διεθνής συνεργασία μπορεί να προσφέρει συλλογικές, αποτελεσματικές, δίκαιες και ρεαλιστικές λύσεις για τον μετριασμό των παγκόσμιων απειλών.
[Φωτογραφία από IAEA Imagebank, CC BY 2.0, μέσω Wikimedia Commons]
Ο Aniruddha Inamdar είναι Ερευνητής στο Κέντρο Διπλωματίας Υγείας, Τμήμα Παγκόσμιας Διακυβέρνησης Υγείας, Σχολή Δημόσιας Υγείας Prasanna, Manipal Academy of Higher Education.
Ο Kiran Bhatt είναι ερευνητής στο Κέντρο Διπλωματίας Υγείας, Τμήμα Παγκόσμιας Διακυβέρνησης Υγείας, Σχολή Δημόσιας Υγείας Prasanna, Manipal Academy of Higher Education (MAHE) Manipal Karnataka India.
Ο καθηγητής Δρ Sanjay Pattanshetty είναι Επικεφαλής του Τμήματος Παγκόσμιας Διακυβέρνησης Υγείας και Συντονιστής του Κέντρου Διπλωματίας Υγείας στο Prasanna School of Public Health Manipal Academy of Higher Education (MAHE) Manipal Karnataka India. Οι απόψεις και οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι αυτές των συγγραφέων.