Παρά τα επανειλημμένα μνημόνια που υπογράφηκαν μεταξύ του Ιράν και της Ρωσίας τα τελευταία χρόνια, το εμπόριο μεταξύ τους έχει μειωθεί μέχρι το τέλος του 2023, σύμφωνα με νέα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η Ρωσία.

Μετά από δύο χρόνια προσπάθειας, τα βασικά προβλήματα των ρωσικών εξαγωγών στο Ιράν παραμένουν άλυτα. Η δομή των εξαγωγών δεν έχει αλλάξει και οι όγκοι παραμένουν ασταθείς. Εν τω μεταξύ, το Ιράν συνεχίζει να υστερεί έναντι του ανταγωνισμού του στην ευρύτερη παγκόσμια αγορά, με τα ιρανικά προϊόντα να επεκτείνουν την παρουσία τους στη ρωσική αγορά.

Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και στο πλαίσιο της αυξανόμενης πίεσης από τις δυτικές κυρώσεις, το Ιράν εμφανίστηκε στις ρωσικές ειδήσεις ως μια νέα εναλλακτική αγορά για τις ρωσικές επιχειρήσεις. Οι ιρανικές επιχειρηματικές περιοδείες έχουν κατακλύσει τη Μόσχα, ελπίζοντας να συνάψουν μια συμφωνία επειδή η οικονομία της υποφέρει επίσης από ένα ισχυρό καθεστώς κυρώσεων, γράφει η γερμανική BneIntelliNews .

Η Ρωσία έχει συνάψει πολλές συμφωνίες υψηλού προφίλ με την Τεχεράνη, συμπεριλαμβανομένου ενός μνημονίου για την επένδυση της Gazprom ύψους έως και 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων στον τομέα πετρελαίου και φυσικού αερίου του Ιράν. Τα αποτελέσματα από το 2022 έδειξαν μια αυξητική τάση: ο ρωσο-ιρανικός εμπορικός κύκλος εργασιών αυξήθηκε κατά 20% στα 4,9 δισεκατομμύρια δολάρια.

Ξεκίνησε καλά, αλλά…

Φαίνεται ότι το 2023 έπρεπε να εδραιώσει αυτή την τάση. Τον Μάρτιο του περασμένου έτους, ανακοινώθηκε ότι τα τραπεζικά συστήματα πληρωμών των δύο χωρών ήταν συνδεδεμένα και ότι μέχρι τον Σεπτέμβριο η Sberbank είχε ξεκινήσει άμεσες μεταφορές. Η Ρωσία ήταν ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στο Ιράν για δεύτερη συνεχή χρονιά και ξεκίνησε η δοκιμαστική μεταφορά μέσω της Σαουδικής Αραβίας μέσω του μεταφορικού διαδρόμου Βορρά-Νότου.

Ωστόσο, το αποτέλεσμα ήταν το αντίθετο: το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών μειώθηκε κατά 17% στα 4 δισ. δολάρια μέχρι το τέλος του 2023. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό το στατιστικό δεν περιλαμβάνει τη στρατιωτική-τεχνική συνεργασία, καθώς δεν θα καταγραφεί στο οποιαδήποτε επίσημα στατιστικά στοιχεία για το εμπόριο. Το Ιράν έχει επανειλημμένα αρνηθεί ότι στέλνει όπλα στη Ρωσία, παρά το γεγονός ότι το Κίεβο εμφάνισε αρκετά drones και πυραύλους που έφεραν τη φράση «Made in Iran», γράφει το Forbes.

Ταυτόχρονα, ακόμη και με την πρώτη ματιά στα αποτελέσματα το 2023, είναι σαφές ότι η πτώση του εμπορίου δεν έχει μόνο μία αιτία. Οι εισαγωγές από το Ιράν στη Ρωσία αυξήθηκαν κατά 15,8% στα 1,29 δισ. δολάρια, σύμφωνα με ρωσικά στοιχεία. Δηλαδή, τα ιρανικά προϊόντα συνεχίζουν να ενισχύουν τις θέσεις τους στη ρωσική αγορά. Αυτό περιλαμβάνει φθηνότερα καταναλωτικά αγαθά και ανταλλακτικά αυτοκινήτων.

Το πρόβλημα έγκειται στις ρωσικές εξαγωγές προς την Ισλαμική Δημοκρατία, οι οποίες μειώθηκαν κατά 27,1% στα 2,7 δισεκατομμύρια δολάρια, προκαλώντας συνολική πτώση στο εμπόριο. Αλλά γιατί είναι έτσι;

Σιτάρι

Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 2023, τα τρόφιμα και οι αγροτικές πρώτες ύλες αντιπροσώπευαν το 81,1% των συνολικών εξαγωγών της Ρωσίας προς το Ιράν. Αλλά είναι έτσι εδώ και αρκετά χρόνια. Σε τι διαφέρει αυτή η χρονιά που πέρασε; Ο καιρός, φαίνεται, πιο συγκεκριμένα οι βροχές, οι οποίες γίνονται κάθε χρόνο πιο ασταθείς λόγω της κλιματικής αλλαγής στην ευρύτερη περιοχή της Νότιας και Κεντρικής Ασίας.

«Η βάση των ρωσικών εξαγωγών είναι το καλαμπόκι, το ηλιέλαιο και το κριθάρι. Από καιρό σε καιρό, το σιτάρι σπάει, συνήθως όταν η σοδειά αποτυγχάνει στο Ιράν», δήλωσε ο Ντμίτρι Ρίλκο , εκτελεστικός διευθυντής του Ρωσικού Ινστιτούτου Αγροτικών Αγορών. Σύμφωνα με τον ίδιο, την αγροτική περίοδο 2023-2024, η Ρωσία δεν προμήθευε σιτάρι στην ιρανική αγορά: «Όταν το Ιράν έχει λίγο πολύ κανονική σοδειά, οι Ιρανοί δεν ενδιαφέρονται για το σιτάρι μας».

Σύμφωνα με δηλώσεις των εκπροσώπων της Τεχεράνης, επιβεβαιώθηκε ότι μειώνουν τις εισαγωγές σιταριού λόγω της επιτυχημένης συγκομιδής. Τον Σεπτέμβριο του 2023, ο Hossein Yazdjerd , πρόεδρος του Ιρανικού Συνδέσμου Αλευρόμυλων, δήλωσε: «Ωστόσο, θα αγοράσουμε καλαμπόκι, κριθάρι, φυτικό έλαιο, αλεύρι και ηλιόσπορους».

Ο Aleksandar Šarov , εκτελεστικός διευθυντής του ομίλου εταιρειών RusIranExpo, δήλωσε ότι οι λόγοι για τη μείωση των εισαγωγών σιταριού στο Ιράν μπορεί να είναι πιο περίπλοκοι από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Εξήγησε ότι η σοδειά του Ιράν ποικίλλει μεταξύ 12-14 εκατομμυρίων τόνων κάθε χρόνο και η χώρα χρειάζεται να εισάγει επιπλέον 5-7 εκατομμύρια τόνους σιταριού ετησίως. Ωστόσο, ο Σαρόφ πιστεύει ότι οι εισαγωγές σιτηρών στο Ιράν πραγματοποιούνται μέσω σκοτεινών προγραμμάτων και ότι το σιτάρι από τη Ρωσία πιθανότατα εισήλθε στο Ιράν μέσω τέτοιων προγραμμάτων , αλλά δεν αναφέρθηκε.

«Για παράδειγμα, τα εμπορεύματα φορτώνονται στο Νοβοροσίσκ, αγοράζονται από κάποιον ανώνυμο έμπορο και πηγαίνουν, ας πούμε, στο ιρανικό λιμάνι Μπαντάρ Αμπάς», εξηγεί. Στην περίπτωση αυτή, τα στατιστικά των ρωσικών τελωνείων δεν θα αντικατοπτρίζουν τις πωλήσεις προϊόντων στο Ιράν. Ένας από τους βασικούς λόγους για την απόρριψη των ανοιχτών αγορών ρωσικού σιταριού θα μπορούσε να είναι η νέα πολιτική της αμερικανικής εταιρείας Cargill, ενός από τους μεγαλύτερους προμηθευτές αγροτικών προϊόντων στον κόσμο, η οποία έχει σταματήσει να εξάγει σιτηρά από τη Ρωσία από το 2023.

«Οι Ιρανοί περιλαμβάνουν την Cargill στα προγράμματα εισαγωγής τους και αυτή η εταιρεία έχει σταματήσει να δραστηριοποιείται στη Ρωσία», πρόσθεσε ο Σαρόφ. Την ίδια στιγμή, ο Ρίλκο αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό αυτή την εξήγηση του συμπατριώτη του. «Αν η Cargill είχε κάποια σχέση με αυτό, τότε η Ρωσία θα είχε επίσης προβλήματα με την εξαγωγή καλαμποκιού στην Ισλαμική Δημοκρατία. Όμως το Ιράν έγινε ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ρωσικού καλαμποκιού φέτος», επισημαίνει.

Ταυτόχρονα, οι ειδικοί συμφωνούν ότι το σιτάρι προκάλεσε τη μείωση των ρωσικών εξαγωγών σε αυτή τη χώρα της Μέσης Ανατολής. «Το Ιράν αγόραζε 3-4 εκατομμύρια τόνους σίτου από τη Ρωσία, πληρώνοντας κατά μέσο όρο 200-250 δολάρια ανά τόνο, επομένως οι εξαγωγές μειώθηκαν κατά περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια», πρόσθεσε ο Σαρόφ.

Τραπεζικά προβλήματα

Τα προβλήματα στο αμοιβαίο εμπόριο είναι στην πραγματικότητα πολύ ευρύτερα από το πρόβλημα της προσφοράς σίτου. Αποδείχθηκε ότι οι ρωσικές εξαγωγές στο Ιράν το 2023 ήταν χαμηλότερες από ό,τι όχι μόνο πέρυσι, αλλά και το προηγούμενο έτος, όταν ο αριθμός έφτασε τα 3,08 δισεκατομμύρια δολάρια.

Μετά τον πόλεμο της Ουκρανίας που ξεκίνησε το 2022, με πολυάριθμες επισκέψεις στην Τεχεράνη και παρά τις ηχηρές δηλώσεις για την ανάπτυξη της συνεργασίας, δεν οδήγησε στην εμφάνιση νέων κατηγοριών ρωσικών προϊόντων στην ιρανική αγορά και δεν άλλαξε τη δομή των εξαγωγών από Ρωσία.

Σύμφωνα με τον Rilko, ένα κρίσιμο πρόβλημα για τους Ρώσους εξαγωγείς παραμένει η έλλειψη αποτελεσματικού συστήματος για τον διακανονισμό των εμπορικών συναλλαγών. «Γνωρίζω ρωσικές εταιρείες που θέλουν να εξάγουν καλαμπόκι στο Ιράν, αλλά φέτος αποφάσισαν να μην συνεργαστούν με τους Ιρανούς γιατί δεν μπορούν να προσφέρουν τίποτα άλλο εκτός από ένα «σχέδιο βαλίτσας» για συμφωνίες», είπε ο ειδικός.

Οι ρωσικές τράπεζες μεταφέρουν κεφάλαια στο Ιράν εδώ και πολύ καιρό μέσω της Mir Bank, η οποία είναι θυγατρική της Bank Melli. Η VTB και η Sberbank έχουν επίσης ξεκινήσει συνεργασία, αλλά δίσταζαν να επιβεβαιώσουν αναφορές για τα νέα γραφεία τους στην Τεχεράνη. Ωστόσο, όλα συνοψίζονται στο γεγονός ότι το Ιράν έχει δύο συναλλαγματικές ισοτιμίες: κρατική και αγορά. Ο Mir είναι προσανατολισμένος στο κρατικό επιτόκιο. Ως αποτέλεσμα, με κάθε μεταγραφή, ο Ρώσος επιχειρηματίας χάνει 20-25%. Όλες οι τρέχουσες υπηρεσίες διακανονισμού περνούν μέσω του συστήματος Mir – δεν υπάρχει άλλος τρόπος ακόμα.

Είναι σαφές ότι σε τέτοιες τιμές, η μεταφορά μετρητών είναι πιο κερδοφόρα από τις μεταφορές, τις οποίες το Ιράν προσπαθεί να αποφύγει καθώς η κρίση για το νόμισμά του, το ριάλ, επιδεινώνεται. Ο Πάροφ λέει ότι γίνεται δουλειά για την επίλυση της κατάστασης, αλλά οι τρέχουσες προτάσεις ακούγονται καλύτερα στη θεωρία παρά στην πράξη.

Οι εκπρόσωποι της Ρωσίας και του Ιράν υπογράφουν νέες συμφωνίες, αλλά στην πραγματικότητα τίποτα δεν αλλάζει. Ο Σαρόφ προτείνει τη μετατροπή σε ισοδύναμο χρυσού ή τη δημιουργία μιας ρωσικής τράπεζας στο Ιράν που προσφέρει ανταγωνιστικές τιμές μεταφοράς.

Το πρόβλημα των logistics

Η εφοδιαστική είναι μια πρόκληση κατά τη μεταφορά εμπορευμάτων στο Ιράν. Η παράδοση μέσω της Μαύρης Θάλασσας έχει υψηλότερους ναύλους έως και 20% λόγω των περιορισμών του στόλου. Η Κασπία Θάλασσα έχει λιγότερα πλοία και εποχιακές διακυμάνσεις που περιπλέκουν τη ναυσιπλοΐα. Επίσης, οι χερσαίες μεταφορές υποφέρουν λόγω της έλλειψης άμεσης σιδηροδρομικής επικοινωνίας και των υψηλών τελών διαμετακόμισης του Καζακστάν, γεγονός που μειώνει την κερδοφορία του εφοδιασμού.

Ποιοτικές αλλαγές προς το καλύτερο

Παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι Ρώσοι εξαγωγείς στο εμπόριο με το Ιράν, υπάρχει ακόμα ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον. Οι εταιρείες logistics παραπονέθηκαν για υψηλά κόστη διαμετακόμισης λόγω επιθεωρήσεων και ελέγχων, που οδήγησαν σε αύξηση των δωροδοκιών και των προστίμων για τις οδικές μεταφορές.

Ωστόσο, σημειώθηκαν θετικές εξελίξεις στις εμπορικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, με τις εισαγωγές από το Ιράν να αυξάνονται για δεύτερη συνεχή χρονιά. Αυτές οι αλλαγές είναι ποιοτικές και σημαντικές, με αύξηση της ροής άλλων αγαθών όπως χημικά, βιομηχανικά υλικά, ανταλλακτικά και υλικά κατασκευής.

Μεγάλες ρωσικές συμμετοχές άρχισαν ακόμη και να αγοράζουν κεραμικό γρανίτη, καταλυτικούς μετατροπείς και ανταλλακτικά για τουρμπίνες, και οι ρωσικές αεροπορικές εταιρείες επισκευάζουν τώρα τα αεροπλάνα τους στο Ιράν. Εν τω μεταξύ, οι ιρανικές εταιρείες μετακινούνται σε τοποθεσίες όπως το Αστραχάν, φέρνοντας μαζί τους σύγχρονες τεχνολογίες και τεχνογνωσία που πρέπει να συμβαδίσουν οι Ρώσοι.

Η εμπορική κίνηση γίνεται σταδιακά πιο ισορροπημένη και η συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ του Ιράν και της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης (EEU), που υπογράφηκε πέρυσι, αναμένεται να τονώσει περαιτέρω αυτή την ανάπτυξη όταν επικυρωθεί από τη Ρωσία. Ωστόσο, παρ' όλη τη μεγαλοπρέπεια και την τελετή που αποδίδεται στον νέο «Άξονα των κυρώσεων», τα εμπορικά εμπόδια εξακολουθούν να εμποδίζουν την ανάπτυξη και η έλλειψη συνεκτικών εμπορικών ελέγχων, συμπεριλαμβανομένης της δωροδοκίας και των κακών φυτοϋγειονομικών συνθηκών, τουλάχιστον στην περίπτωση του Ιράν, έχει κάνει η διείσδυση στην αγορά είναι ιδιαίτερα δύσκολη.

Ένα σημάδι ότι ο Τραμπ θα μπορούσε να επιστρέψει και η πτώση του ιρανικού νομίσματος