Του Robert Zaller

Ο Μάρτιος φέρνει την άνοιξη—ένας κατάλληλος μήνας για κάθε λαό να γιορτάσει την ανεξαρτησία του. Για τους Έλληνες, η επέτειος είναι η 203η επέτειος. Η ελευθερία δεν είναι εύκολη και η δημοκρατία δεν έρχεται μονομιάς. Δεν συνέβη για τη σύγχρονη Ελλάδα. Για τα τρία τέταρτα της ανεξαρτησίας της, η Ελλάδα είχε μια ξένη μοναρχία που της επιβλήθηκε αρχικά από τις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης. Μόνο τα τελευταία πενήντα χρόνια έχει αποτινάξει πλήρως τα τελευταία κουρέλια της γέννησής του στον δέκατο ένατο αιώνα.

Φυσικά, άλλα κράτη με μοναρχίες θεωρήθηκαν πλήρεις δημοκρατίες. Η Βρετανία και τμήματα της Δυτικής Ευρώπης και της Σκανδιναβίας θεωρούνται δημοκρατικά παρά το γεγονός ότι έχουν βασιλικές οικογένειες, με τους μονάρχες τους να είναι εμβλήματα κυριαρχίας και όχι πραγματικοί ηγεμόνες. Τέτοιοι κυβερνήτες έχουν μετατραπεί σε σύμβολα με την πάροδο του χρόνου και οι λειτουργίες τους θεωρούνται τελετουργικές. Αυτή η διαδικασία ήταν συχνά παρατεταμένη, μερικές φορές περιελάμβανε αγώνα και ακόμη και επανάσταση. Στη Βρετανία, χρειάστηκαν δύο επαναστάσεις -αυτές του 1640 και του 1688, με δύο σοβαρές εξεγέρσεις το 1715 και το 1745, και αυτή των Δεκατριών Αποικιών εναντίον του Βασιλιά Γεώργιου Γ' το 1776- για να επιφέρει κοινοβουλευτική κυριαρχία στην Πράξη Μεγάλης Μεταρρύθμισης του 1832. (Επίσης αναμφίβολα βοήθησε το γεγονός ότι ο George III ήταν τρελός τα τελευταία τριάντα χρόνια της ζωής του.)

Όχι όμοια, η κοινοβουλευτική διακυβέρνηση αναπτύχθηκε αργά και στην Ελλάδα τον δέκατο ένατο και τις αρχές του εικοστού αιώνα, ιδιαίτερα με την ισχυρή προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος όχι σπάνια επέδειξε αυταρχικές τάσεις δικές του. Ο πρώτος Έλληνας βασιλιάς, ο Όθωνας της Βαυαρίας, καθαιρέθηκε το 1862, αλλά ο διάδοχός του, επίσης Γερμανός, επιβλήθηκε στην Ελλάδα από ξένες δυνάμεις, αν και επικυρώθηκε αναδρομικά από τη Βουλή. Μια δεύτερη εξέγερση το 1924 καθαίρεσε ξανά τη μοναρχία, οδηγώντας σε μια δεκαετία πολιτικού χάους, αλλά μια αποκατάσταση το 1935 είχε ως αποτέλεσμα μόνο τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. Η μεταπολεμική επιστροφή της μοναρχίας το 1947 δεν παρήγαγε σταθερότητα, καθώς το Στέμμα και ο στρατός συνέχισαν να βρίσκονται σε αντιπαράθεση με τους κοινοβουλευτικούς πολιτικούς. Μόλις το 1974 καταργήθηκε επισήμως η μοναρχία με συνταγματικό δημοψήφισμα. Μόνο από τότε η Ελλάδα είναι πραγματικά μια κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Αν ο πρώτος αιώνας της ελληνικής ανεξαρτησίας χαρακτηριζόταν από ξένη παρέμβαση, οικονομική αστάθεια και αβέβαιη ανάπτυξη των κυβερνητικών θεσμών, η μόνη συνεπής ώθησή του ήταν η εδαφική επέκταση, σε μεγάλο βαθμό σε βάρος της παρακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από αυτή την προοπτική, η αποφασιστική στιγμή στη σύγχρονη ελληνική ιστορία -και από πολλές απόψεις ακόμα η πιο τραυματική- ήταν ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1919-22, όταν μια ελληνική αποστολή στην Ανατολία απέτυχε, οδηγώντας στην καταστροφική καταστροφή της Σμύρνης και της εποχής της. -παλιά ελληνική κοινότητα. Συνέπεια αυτού ήταν μια μαζική ανταλλαγή πληθυσμών, καθώς περίπου 1,5 εκατομμύριο Έλληνες μεταφέρθηκαν στη βόρεια Ελλάδα, ενώ ένας μικρότερος αριθμός Τούρκων επαναπατρίστηκε στην Ανατολία. Στην πραγματικότητα, ήταν το τέλος της ελληνικής ιστορίας στη Μικρά Ασία, όπου ο ελληνικός πολιτισμός είχε ακμάσει για τρεις χιλιάδες χρόνια.

Το επόμενο τέταρτο του αιώνα έφερε την πιο ταραχώδη περίοδο από την Επανάσταση του 1821. Η πτώση της μοναρχίας, ως επί το πλείστον αποτέλεσμα της μοίρας της Μικράς Ασίας και της τεράστιας πίεσης, κοινωνικής και οικονομικής ενσωμάτωσης της τεράστιας εισροής προσφύγων, δοκίμασε το πολιτικό σύστημα σε οριακό σημείο. Η εμφάνιση του καθεστώτος Μεταξά στα τέλη της δεκαετίας του 1930 είχε το κόστος της απαγόρευσης των πολιτικών κομμάτων και των πολιτικών ελευθεριών. Ο ίδιος ο Μεταξάς θα αντιμετώπιζε πρόκληση από την προσέγγιση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και ο ίδιος πέθανε λίγο μετά την έκκληση για ελληνική αντίσταση στην ιταλική εισβολή του Οκτωβρίου 1940 — την περίφημη στιγμή του Οξί! Η ενότητα και ο ηρωισμός του ελληνικού λαού, όποια κι αν ήταν η πολιτική του, έγραψε μια σελίδα δόξας που ενέπνευσε την υπόθεση της δημοκρατίας σε όλη την Ευρώπη και τις ΗΠΑ που παραμένει άφθαρτη και συγκρίσιμη μόνο με την αρχαία Μάχη του Μαραθώνα και την τελευταία υπεράσπιση του Βυζαντίου. Ακολούθησε όμως μια κατοχή της Ελλάδας ακόμη πιο βάναυση για την αψηφία της φασιστικής κατάκτησης που είχαν δείξει οι Έλληνες. Η απελευθέρωση το 1944 ήταν μια σύντομη γιορτή, γιατί η Ελλάδα σύντομα διχάστηκε ξανά από τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε μέσα σε ένα χρόνο μεταξύ των κυρίως κομμουνιστών Ελλήνων παρτιζάνων και της επανερχόμενης ελληνικής μοναρχίας στην εξορία, με την υποστήριξη της Αμερικής και της Βρετανίας. Αυτό έκανε την Ελλάδα το πρώτο πεδίο μάχης του Ψυχρού Πολέμου και ένα από τα πιο πικρά του.

Η σκληρή αντίσταση των παρτιζάνων στον εμφύλιο αντανακλούσε τον τόπο που ένιωθαν τη θυσία τους ενάντια στη ναζιστική κατοχή καθώς και τις ελπίδες τους για έναν κομμουνιστικό εθνικισμό που τους είχε το δικαίωμα. Στην πραγματικότητα, η υπόθεσή τους ήταν καταδικασμένη από την αρχή καθώς η Σοβιετική Ένωση, επικεντρωμένη στη μεταπολεμική της θέση στην Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, είχε διαγράψει την Ελλάδα ως κρίσιμο φυλάκιο στη Μεσόγειο που η αγγλοαμερικανική ναυτική δύναμη δεν θα παραδιδόταν εύκολα. Αυτό θα επιβεβαιωνόταν από το Δόγμα Τρούμαν το 1947, το οποίο ανακήρυξε την Τουρκία και την Ελλάδα εντός της αμερικανικής σφαίρας επιρροής. Αυτό επιβεβαιώθηκε από την κοινή είσοδο και των δύο χωρών στο ΝΑΤΟ το 1952.

Με αυτούς τους ελιγμούς, η Ελλάδα έγινε και πάλι μέρος της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, καθώς η Αμερική έγινε ο κυρίαρχος παράγοντας στις υποθέσεις της. Στρατιωτικές προσωπικότητες, όπως συχνά στην ελληνική πολιτική, ήταν για ένα διάστημα οι επικεφαλής της, και στελέχη της Αριστεράς, συμπεριλαμβανομένου του ποιητή Γιάννη Ρίτσου, βρέθηκαν φυλακισμένοι σε νησιά φυλακών όπως η Μακρόνησος. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, η ατμόσφαιρα είχε ρυθμιστεί αρκετά ώστε ένας πολιτικός πρωθυπουργός, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, να αναλάβει μια ουσιαστική θητεία (1956-63). Αυτό όμως έληξε με την εντυπωσιακή δολοφονία του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη, με την οποία συνδέονταν κυβερνητικά στελέχη και υπηρεσίες ασφαλείας. Οι υποκείμενες εντάσεις της ελληνικής δημόσιας ζωής επανεμφανίστηκαν με αυτό και, με τη μοναρχία και τον στρατό να εμπλέκονται ξανά, ένα πραξικόπημα με επικεφαλής έναν μέχρι τότε σκοτεινό συνταγματάρχη, τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, κατέλαβε την εξουσία το 1967. Αυτό εγκαινίασε μια επταετή δικτατορία που χαρακτηρίστηκε από τρόμο και βασανιστήρια, με τον ίδιο τον Καραμανλή ανάμεσα σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες να πηγαίνουν στην εξορία. Παρά τις τελετουργικές δηλώσεις, το χέρι της Αμερικής σε αυτό φάνηκε ευρέως και οι ΗΠΑ διατήρησαν διπλωματικές και στρατιωτικές σχέσεις με την Ελλάδα για όλη τη διάρκεια. Ενώ οι πλήρεις λεπτομέρειες της αμερικανικής συμμετοχής στο πραξικόπημα από αυτό που ήταν ευρέως γνωστό ως Χούντα δεν είναι ακόμη πλήρως γνωστές, η δημόσια συγγνώμη που εξέδωσε ο Μπιλ Κλίντον το 1999 κατέστησε σαφή τη φύση της:

Όταν ανέλαβε η χούντα το 1967 . . . Οι Ηνωμένες Πολιτείες επέτρεψαν στα συμφέροντά τους να διώξουν τον Ψυχρό Πόλεμο να υπερισχύσουν έναντι του συμφέροντός τους -θα πω την υποχρέωσή τους- να υποστηρίξουν τη δημοκρατία, η οποία τελικά ήταν η αιτία για την οποία πολεμήσαμε τον Ψυχρό Πόλεμο.

Αποσυσκευάζοντας αυτή τη γλώσσα, αυτό που η Αμερική δεν ήταν έτοιμη να επιτρέψει στην Ελλάδα ήταν οποιαδήποτε αναζωπύρωση του αριστερού αισθήματος, είτε συνδεόταν με τη Ρωσία είτε όχι. Τέτοια συναισθήματα μοιράστηκαν (και συνδέθηκαν) ευρέως στην ταραγμένη δεκαετία του 1960, όπως αποδεικνύεται στην πρωτοφανή διεθνή επιτυχία της ταινίας του Κώστα-Γκράβα, Ζ, για τη δολοφονία του Λαμπράκη. Η φοιτητική εξέγερση του 1973 που με την αποτυχημένη περιπέτεια της Χούντας στην Κύπρο οδήγησε στην πτώση της τον Ιούλιο του 1974 εστίασε για άλλη μια φορά την προσοχή της Δύσης στην Ελλάδα. Οι ΗΠΑ μεσολάβησαν για την επιστροφή του Καραμανλή από τη Γαλλία, όπου ανέλαβε αμέσως την πρωθυπουργία. Ο Καραμανλής εξακολουθούσε να είναι ένας αξιόπιστος πράκτορας των αμερικανικών συμφερόντων, αλλά αποδείχθηκε επίσης πατριώτης καθοδηγώντας την επιστροφή σε μια κεντρώα δημοκρατία που νομιμοποίησε και πάλι τα αριστερά κόμματα. Το αριστερό Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κόμμα (ΠΑΣΟΚ), με επικεφαλής τον χαρισματικό Ανδρέα Παπανδρέου, τον διαδέχθηκε το 1980. Η ειρηνική μεταβίβαση της εξουσίας σε κόμμα της αντιπολίτευσης σήμανε την πλήρη αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, μαζί με την κατάργηση της μοναρχίας που πήρε το Στέμμα επιτέλους έξω από την πολιτική. Ο Καραμανλής θα υπηρετούσε δύο ακόμη θητείες ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας (1980-85· 1990-95), όπου σε έναν σε μεγάλο βαθμό εθιμοτυπικό ρόλο λειτούργησε ως έλεγχος στη ρητορική του Παπανδρέου -κυρίως κουβέντα- για την απομάκρυνση των αμερικανικών ναυτικών βάσεων από την Ελλάδα.

Τη δεκαετία του 1990 η ελληνική διακυβέρνηση είχε κατασταλάξει σε μια εναλλαγή μεταξύ δύο μεγάλων κομμάτων, της Νέας Δημοκρατίας του Καραμανλή και του ΠΑΣΟΚ του Παπανδρέου. Η αμερικανική επιρροή παρέμεινε σταθερή και ισχυρότερη με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη. Ένας νέος πολιτικός παράγοντας είχε εμφανιστεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ωστόσο, μια ομοσπονδία που κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου και, ουσιαστικά, την πολιτική κάλυψη του ΝΑΤΟ. Η Ελλάδα είχε ενταχθεί σε αυτήν το 1982 με την ελπίδα να προσελκύσει κεφάλαια για εκσυγχρονισμό. το έκανε, κυρίως από τη Γερμανία, το ισχυρότερο και σύντομα κυρίαρχο μέλος της Ένωσης. Ακολούθησαν τα χρήματα, αλλά και η διαφθορά. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2000, ένα μεγάλο χρηματοπιστωτικό κραχ είχε εμπλακεί στην Ευρώπη, παγιδεύοντας την Ελλάδα σε μια τεχνητή κρίση χρέους που επέτρεψε στα κράτη-πιστωτές της ΕΕ, ιδίως τη Γερμανία, να επιβάλουν ένα ακρωτηριαστικό πρόγραμμα λιτότητας που θα βύθιζε τη χώρα σε οικονομική ελεύθερη πτώση. Η αρχαιότερη και μόλις πρόσφατα αποκατασταθείσα δημοκρατία του κόσμου βρέθηκε απογυμνωμένη από την κυριαρχία της, με λεηλατημένες κρατικές περιουσίες και την ανεργία να φτωχαίνει μεγάλο μέρος του έθνους. Το ΠΑΣΟΚ κατέρρευσε ως μεγάλο πολιτικό κόμμα και ο διάδοχός του στην Αριστερά, ο Σύριζα, αναγκάστηκε σε παραχωρήσεις που θα το άφηναν επίσης σε αταξία. Για μια δεκαετία, η Ελλάδα θα αντιμετωπιζόταν ως αποικία που δεν πληρώνει τις υποχρεώσεις της από τους υποτιθέμενους Ευρωπαίους ομολόγους της. Μόνο σιγά σιγά έχουν χαλαρώσει οι περιορισμοί του. Εν τω μεταξύ, η Νέα Δημοκρατία έμεινε ως το μόνο πολιτικό κόμμα που μπορεί να σχηματίσει κοινοβουλευτικό συνασπισμό, ένα ασφαλές στοίχημα για τους πιστωτές που αρέσουν στο Βερολίνο, αλλά η παράνομη παρακολούθηση δημοσιογράφων και πολιτικών αντιπάλων έχει αφήσει αμφίβολη τη δέσμευσή της στη δημοκρατική διαδικασία στην καλύτερη περίπτωση.

Για ένα διάστημα, έτσι φαινόταν ότι η Ελλάδα θα υπηρετούσε δύο αφέντες: έναν αμερικανικό, του οποίου το συμφέρον ήταν η διασφάλιση της Ανατολικής Μεσογείου καθώς έστρεφε την προσοχή της από τον περιορισμό της Σοβιετικής Ρωσίας στη σύγκρουση και την τρομοκρατία στη Μέση Ανατολή. και μια ευρωπαϊκή, όπου η Γερμανία είχε εξασφαλίσει μια ηγεμονική θέση στην ΕΕ που, μέσω του ελέγχου του ευρώ, φαινόταν έτοιμη να της δώσει κυριαρχία στην ήπειρο, την αρνήθηκε σε δύο παγκόσμιους πολέμους. Ο κρίκος μεταξύ των δύο ήταν το ΝΑΤΟ, η στρατιωτική συμμαχία τώρα τριάντα δύο μελών που δημιουργήθηκε αρχικά από τις ΗΠΑ στην αρχή του Ψυχρού Πολέμου και επικαλύπτει την ΕΕ των είκοσι επτά μελών, ουσιαστικά την ευρωπαϊκή ομοσπονδία πολιτικής κυβέρνησης. Ως στρατιωτική δύναμη, το ΝΑΤΟ έχει αναπτυχθεί μόνο μία φορά στα εβδομήντα πέντε χρόνια ύπαρξής του, ως συντελεστής στον πόλεμο της Αμερικής στο Αφγανιστάν μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Ήταν, ουσιαστικά, η στρατιωτική παρουσία της Αμερικής στην Ευρώπη, η οποία επεκτάθηκε από το 1991 μέχρι τα σύνορα της σημερινής Ρωσίας. Στην πραγματικότητα, ήταν επίσης η αμυντική δύναμη της ίδιας της ΕΕ, αφού παρόλο που τα κράτη μέλη έχουν τους δικούς τους στρατούς, δεν υπάρχει κεντρική διοίκηση. Χωρίς ΝΑΤΟ, εν ολίγοις —δηλαδή, για όλους τους πρακτικούς σκοπούς, χωρίς την Αμερική— η Ευρωπαϊκή Ένωση, με συλλογικό πληθυσμό 448 εκατομμυρίων, είναι ο μεγαλύτερος πολιτικός σχηματισμός στον κόσμο χωρίς δική του ένοπλη άμυνα, και ο οποίος με καταστατικό δεν μπορεί αναλαμβάνει στρατιωτική δράση χωρίς τη συγκατάθεση όλων των μελών της.

Μέχρι τις 24 Φεβρουαρίου 2022, αυτή η ιδιαιτερότητα δεν απασχολούσε άμεσα. Την ημερομηνία εκείνη, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία με σκοπό την κατάκτηση. Το άρθρο V του Καταστατικού του ΝΑΤΟ απαιτεί από όλα τα μέλη να υπερασπιστούν ένα κράτος μέλος σε περίπτωση επίθεσης —όχι, από μόνο του, μια φόρμουλα για άμεση και αποτελεσματική δράση— αλλά η Ουκρανία, αν και σαφώς ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια της Ευρώπης, δεν ήταν ούτε μέλος του ΝΑΤΟ ούτε η ΕΕ. Υπό την αμερικανική ώθηση, τα μέλη του ΝΑΤΟ συνεισέφεραν βοήθεια, προμήθειες και όπλα στην Ουκρανία, αλλά με ελάχιστο συντονισμό. Η ίδια η αμερικανική βοήθεια, που παρεμποδίστηκε σε μια Βουλή των Αντιπροσώπων που ελέγχεται από τους Ρεπουμπλικάνους, έχει σταματήσει και ακόμη και αν συνεχιστεί έχει θέσει σε αμφισβήτηση την αμερικανική δέσμευση στο ΝΑΤΟ.
Η κρίση που δημιουργεί αυτό, προφανώς, δεν αφορά μόνο την Ελλάδα. Αλλά η περίπτωση της Ελλάδας είναι και πιο σύνθετη και πιο οξεία. Γεωγραφικά, η Ελλάδα είναι πιο κοντά από ξηρά και θάλασσα στην Ουκρανία από οποιαδήποτε άλλη εκτός από τα κράτη της πρώτης γραμμής της Ανατολικής Ευρώπης που συνορεύουν άμεσα με την Ουκρανία. Δημογραφικά, οι Έλληνες αποτελούν σημαντική μειονότητα στην Ουκρανία, ιδιαίτερα κατά μήκος της ακτής της Μαύρης Θάλασσας και στο κατεστραμμένο πλέον και ρωσοκρατούμενο λιμάνι της Μαριούπολης. Οποιαδήποτε ρωσική προέλαση στα πρώην δορυφορικά κράτη της στα Βαλκάνια θα δημιουργούσε το φάντασμα μιας Ελλάδας αποκομμένης από τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ. Οποιοδήποτε πυρηνικό ατύχημα ή πρόκληση από τη Ρωσία -όπως έχει επανειλημμένα απειλήσει ο Βλαντιμίρ Πούτιν- θα μπορούσε να οδηγήσει σε περιβαλλοντική καταστροφή τόσο για αυτήν όσο και για τις γειτονικές χώρες.

Αλλά και η Ελλάδα έχει ένα μοναδικό πρόβλημα. Είναι το μόνο κράτος στην Ευρώπη που βρίσκεται σε σύγκρουση με έναν μεγάλο γείτονα εκτός από τη Ρωσία, μια σύγκρουση που δεν γεννήθηκε από τον Ψυχρό Πόλεμο αλλά πολλών αιώνων. Αυτό συμβαίνει με το έθνος που τώρα είναι γνωστό ως Τουρκία. Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος από τον οποίο γεννήθηκε η σύγχρονη Τουρκία ήταν μόνο το αποκορύφωμα μιας δεκαετίας κατά την οποία προηγήθηκε η εκδίωξη της μικρασιατικής ελληνικής κοινότητας από μια γενοκτονία, που ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην οποία εκατοντάδες χιλιάδες εθνοτικών Ελλήνων χάθηκαν. Το αμερικανικό ενδιαφέρον τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Τουρκία ως στρατηγικούς εταίρους στο ΝΑΤΟ έχει μεσολαβήσει μεταξύ τους σε διάφορα ζητήματα – χερσαία και θαλάσσια σύνορα. εκμετάλλευση πόρων· θέματα υπερπτήσεων· και, από το 1974, η οικτρά αμφισβητούμενη διαίρεση της Κύπρου. Μέχρι στιγμής, περιείχε άμεση και ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ τους, καθώς και οι δύο πλευρές εξαρτώνται από το αμερικανικό σύστημα συμμαχίας. Ωστόσο, εάν αυτό το σύστημα δεν ήταν πλέον αξιόπιστο, η Ελλάδα δεν θα ήταν πλέον ασφαλής. Προς το παρόν, δεν μπορεί να ειπωθεί ότι είναι έτσι.

Αυτό προφανώς δεν είναι πρόβλημα μόνο για την Ελλάδα, αλλά για όλη την Ευρώπη. Έτσι, υποδηλώνει ένα αδιέξοδο ασφαλείας που δεν έχει παρατηρηθεί στην ήπειρο από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Τότε, η Αμερική απέσυρε τα στρατεύματά της από το ευρωπαϊκό θέατρο, ενώ η Σοβιετική Ένωση εδραίωσε την κυριαρχία της στην Ανατολική Ευρώπη και απειλούσε και τη Δύση. Η επιστροφή της Αμερικής στην αρένα σηματοδοτήθηκε από το Δόγμα Τρούμαν και η πρώτη εξ ολοκλήρου ευρωπαϊκή χώρα που επηρεάστηκε από αυτό ήταν η Ελλάδα. Σύντομα επεκτάθηκε από το Σχέδιο Μάρσαλ και εδραιώθηκε από το ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ έγινε ο πρωταρχικός θεσμός για την προστασία αυτού που ονομαζόταν Ελεύθερη Ευρώπη και, με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, ελήφθη η μοιραία απόφαση όχι μόνο να διατηρηθεί αλλά και να επεκταθεί. Θα ήταν, εφεξής, το Φρούριο της Αμερικής, η Ευρώπη και η πρόσφατα ανακηρυγμένη Ρωσική Ομοσπονδία, απογυμνωμένη από όλα εκτός από ένα από τα πρώην μέλη της, μια αόριστα οριοθετημένη δύναμη της Κεντρικής Ασίας όπως την περιέγραψε ο Μπαράκ Ομπάμα—η Ρωσία όπως ήταν, εν ολίγοις, πριν από την Δυτική πολιτική που δημιουργήθηκε από τον Μέγα Πέτρο στις αρχές του δέκατου όγδοου αιώνα.

Μια τέτοια απόφαση φαινόταν να συνεπάγεται όχι μόνο τη διατήρηση του ΝΑΤΟ αλλά τη μόνιμη επέκτασή του. Αυτό σήμαινε, εάν η Ρωσία αποδεχόταν τον υποβιβασμό της από έναν κόσμο σε μια περιφερειακή δύναμη, την αμερικανική ηγεμονία σε ό,τι φαινόταν να είναι παγκόσμιας κλίμακας. Εάν, ωστόσο, η ηγεμονία αμφισβητηθεί από μια δύναμη που ανερχόταν ή ανακάμπτει, θα μπορούσε να σημαίνει ότι ο Ψυχρός Πόλεμος δεν είχε νικηθεί οριστικά, αλλά είχε σταματήσει μόνο για ένα νέο κεφάλαιο. Αυτό στην πραγματικότητα συνέβη. Η ανερχόμενη δύναμη ήταν η Κίνα, η οποία σύντομα θα γίνει η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και, υπό τον Σι Τζινπίνγκ, θα επιδείξει παγκόσμιες φιλοδοξίες. Η ανάκαμψη ήταν η Ρωσία, η οποία υπό τον Βλαντιμίρ Πούτιν, προσπάθησε ανοιχτά να αποκαταστήσει την πρώην αυτοκρατορία της.

Η πιο τεταμένη περίοδος του Ψυχρού Πολέμου ήταν η προσωρινή συμμαχία μεταξύ των κομμουνιστικών μεγαθήρων της Ρωσίας και της Κίνας, που μεταξύ τους ήλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος της μεγαλύτερης ξηράς του κόσμου στην Ευρασία. Στον χάρτη, η θέση τους φαινόταν τρομερή. Αλλά τα συμφέροντά τους σύντομα συγκρούστηκαν και ο Ρίτσαρντ Νίξον πέτυχε να ολοκληρώσει τη διαίρεση μεταξύ τους στο πιο επιτυχημένο διπλωματικό πραξικόπημα από τότε που το Ναζιστικό-Σοβιετικό Σύμφωνο Μη Επίθεσης είχε επιτρέψει στον Χίτλερ να κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης στις πρώτες ημέρες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Έτσι, τα πράγματα ίσχυαν, έως ότου οι εισβολές του Πούτιν στην Ουκρανία έφεραν ξανά κοντά τη Ρωσία και την Κίνα σε μια συμμαχία ευκολίας, αν όχι ιδεολογίας.

Η δυσκολία που προέκυψε για τις ΗΠΑ, ωστόσο, βρισκόταν στη δική τους ηγεσία. Ο Ντόναλντ Τραμπ, ο αμφίβολος κερδοσκόπος ακινήτων και ενίοτε τηλεοπτική προσωπικότητα που, με τη ρωσική βοήθεια, ανέβηκε στην αμερικανική προεδρία το 2016, είχε ελάχιστη χρησιμότητα για το ΝΑΤΟ αλλά έναν φαινομενικά απεριόριστο θαυμασμό για το αυταρχικό στυλ του Πούτιν. Σύντομα αμφισβήτησε τη χρησιμότητα του ΝΑΤΟ ως τέτοιου, υποδηλώνοντας ότι η ασφάλεια της ΕΕ είχε αποδοθεί δωρεάν από τους Αμερικανούς φορολογούμενους και ότι τα κράτη μέλη που δεν πλήρωναν πλήρως τις εισφορές τους δεν δικαιούνταν αμερικανική προστασία σε περίπτωση επίθεσης — αυτό, παρά το γεγονός ότι Η Αμερική ήταν το μόνο μέλος που είχε προηγουμένως επικαλεστεί τη βοήθεια του ΝΑΤΟ. Ταυτόχρονα, ο Τραμπ άρχισε να βολεύεται με τέτοιους δικτάτορες στον Σι Τζινπίνγκ και στον Κιμ Γιουνγκ Ουν της Βόρειας Κορέας. Εξίσου ανησυχητική ήταν η καβαλάρης στάση του απέναντι στις δημοκρατικές αρχές και διαδικασίες και η περιφρόνηση του νόμου γενικότερα. Αντίθετα, η αντίληψή του γι' αυτό δεν αφορούσε καθιερωμένους κανόνες και διαδικασίες, αλλά τον καρχαριοειδές κόσμο του όψιμου καπιταλισμού, στον οποίο η επίτευξη ενός επιθυμητού αποτελέσματος ήταν το μοναδικό μέλημα και ο νόμος δεν έπρεπε να είναι νόμιμος, αλλά συναλλακτικός.
Σαφώς, αυτή η προσέγγιση ίσχυε και για τις συμμαχίες. Η αμερικανική ηγεμονία στηρίχθηκε σε μια προβολή ισχύος, αλλά και, τουλάχιστον θεωρητικά, στον κόσμο της ελευθερίας που έγινε εφικτός από τη δημοκρατία: προσωπική ελευθερία, πολιτική ισότητα και κυριαρχία της πλειοψηφίας με ελεύθερες εκλογές. Η Αμερική είχε γεννηθεί ως το πρώτο σύγχρονο κράτος που επιδίωκε αυτούς τους σκοπούς, όσο ατελώς και αν μπορούσαν να πραγματοποιηθούν στην πράξη, και ως εκ τούτου το έθνος έχρισε να τους ενσαρκώσει για την ανθρωπότητα. Η αυτοκρατορία της, όσο κι αν έμοιαζε με άλλες, πάντα στηριζόταν σε αυτή την υπόσχεση. Και η Ευρώπη, η Ευρώπη που είχε σώσει από τον φασισμό, ήταν το στολίδι της. Για έναν Αμερικανό ηγέτη να περιφρονεί τις αξίες του δεν φαινόταν μόνο προδοσία αυτής της Ευρώπης, αλλά και του εαυτού του.
Ο Ντόναλντ Τραμπ ηττήθηκε για επανεκλογή το 2020 και με την ένταξη του Τζο Μπάιντεν, φαινόταν ότι όλα θα ήταν και πάλι καλά. Αλλά ο Τραμπ είχε εμπλακεί σε μια βαθιά απομονωτική πίεση στην αμερικανική ζωή και, κινητοποιώντας τους υποστηρικτές σε μια βίαιη εξέγερση, προσπάθησε να παραμείνει στην εξουσία. Οι εξεγερμένοι τιμωρήθηκαν, αλλά ο Τραμπ παρέμεινε ανέγγιχτος και φαινομενικά ανέγγιχτος, ένας ισχυρός άνδρας στο καλούπι των λαϊκιστών δικτατόρων αρκετά κοινός αλλού αλλά αδιανόητος μέχρι τώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και, για την Ευρώπη, ήταν πολύ αληθινός. Με την εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία, η ευρωπαϊκή ασφάλεια αμφισβητήθηκε όπως δεν είχε συμβεί από την Κρίση των πυραύλων της Κούβας και η μοιραία αδυναμία της αποκαλύφθηκε: η Ευρώπη δεν είχε στρατό. Όλα, συμπεριλαμβανομένου του ΝΑΤΟ, εξαρτήθηκαν από την Αμερική.

Για την Ελλάδα, οι συνέπειες θα ήταν πιο άμεσες από τις περισσότερες. Αφού εξασφάλισε σημαντικές παραχωρήσεις σχετικά με την καταστολή της κουρδικής μειονότητάς της, η Τουρκία δέχθηκε τελικά την αίτηση της Σουηδίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ. Σε αντάλλαγμα, η Αμερική ενέκρινε αμέσως την πώληση μαχητικών αεροσκαφών F-16 στην Άγκυρα, με αποτέλεσμα να κλίνει περαιτέρω το στρατιωτικό πλεονέκτημα της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας. Τι είχε κερδίσει το ΝΑΤΟ; Η ένταξη ενός νέου κράτους μέλους με πληθυσμό δέκα εκατομμυρίων που δεν είχε πολεμήσει από τις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα και δεν μπορούσε να εισέλθει σε έναν χωρίς την ομόφωνη συγκατάθεση των τριάντα ενός νέων συναδέλφων του. Φυσικά, όσο η Αμερική παρέμενε σταθερά προσηλωμένη στην ευρωπαϊκή ασφάλεια και η Ελλάδα μέρος του στρατηγικού της συμφέροντος, η τουρκική επιθετικότητα ήταν νοητά περιορισμένη. Αλλά εάν ο Τραμπ επανεκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ και πραγματοποιήσει τις προηγούμενες απειλές του ότι θα αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ, η εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας θα μπορούσε να απειληθεί, αλλά και της Ελληνικής Δημοκρατίας της Κύπρου. Ούτε είναι σαφές ότι το ίδιο το ΝΑΤΟ θα επιζούσε από μια αμερικανική αποχώρηση. Ακόμη και αν το έκανε, επιπλέον, δεν θα μπορούσε να υποτεθεί ότι, παρά τις εγγυήσεις του Άρθρου V του ΝΑΤΟ, θα επέτρεπε την επέμβαση για λογαριασμό ενός κράτους μέλους που υπόκειται σε στρατιωτική απειλή.

Η κατάσταση της Ελλάδας είναι ιδιαίτερη. κανένα άλλο κράτος του ΝΑΤΟ δεν έχει συνάδελφό του να έχει αξιώσεις για το έδαφος και τους πόρους του. Αλλά μια αμερικανική αποχώρηση από το ΝΑΤΟ θα έθετε σε κίνδυνο ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα κράτη της Βαλτικής, τα οποία επί μακρόν διεκδικεί ο Πούτιν, βρίσκονται σε πανικό, όπως και η Πολωνία, της οποίας η μακρά κυριαρχία από τη Ρωσία είναι νωπή στη μνήμη. Η Γερμανία, επίσης, βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού, τόσο από τον ρωσικό κίνδυνο όσο και από την αναβίωση της δικής της εθνικιστικής και αυταρχικής Δεξιάς. Πάνω από όλα, φυσικά, φαίνεται η μοίρα της Ουκρανίας. Αν και εκτός εξουσίας, ο Τραμπ μπόρεσε να σταματήσει την αμερικανική βοήθεια στις εμπόλεμες δυνάμεις του. Εάν επιστρέψει στον Λευκό Οίκο, θα μπορέσει να τον σκοτώσει, διασφαλίζοντας έτσι την ήττα της Ουκρανίας και, κατά πάσα πιθανότητα, την υποταγή της στη Ρωσία για το άμεσο μέλλον. Εν συντομία, ο ψυχροπολεμικός χάρτης της Ευρώπης θα επέστρεφε. Η διαφορά θα ήταν η απουσία μιας μεγάλης δύναμης για να συγκρατήσει τη φιλοδοξία ενός μεγαλομανούς δικτάτορα στο Κρεμλίνο.

Το αποτέλεσμα ενός τέτοιου αποτελέσματος δεν θα ήταν απλώς μια οξεία διαταραχή στις σχέσεις ισορροπίας δυνάμεων σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά μια απειλή για την ίδια τη δημοκρατία. Η Ευρώπη δεν έχει διευθετήσει έναν πόλεμο στο δικό της έδαφος από το 1870. Όταν ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν, πρότεινε πρόσφατα μια μονομερή γαλλική επέμβαση στην Ουκρανία, χρειάστηκε μόνο η απειλή του Πούτιν για πυρηνικά αντίποινα για τους εταίρους του στο ΝΑΤΟ να αποκρούσουν βιαστικά την ιδέα. Η δυτική συμμαχία της Ευρώπης, για όλους τους πρακτικούς σκοπούς, έχει εγκαταλείψει τα μέσα άμυνας χωρίς την Αμερική. Με αυτόν τον τρόπο, έχει εγκαταλείψει και τη θέληση για αγώνα. Και οι δημοκρατίες που έχουν παραιτηθεί από το καθήκον να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, ανεξάρτητα από τους λόγους, δεν μπορούν να περιμένουν να επιβιώσουν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη μορφή διακυβέρνησης.

Η Ελλάδα μοιράζεται αυτήν την κρίση. Πολέμησε για την ανεξαρτησία του ενάντια σε μεγάλες πιθανότητες το 1821, και ξανά το 1940. Έδωσε στον δυτικό πολιτισμό το πρώτο του μεγάλο φως, και αυτό το φως λάμπει ακόμα. Όπως είπε ο Αμερικανός ποιητής Robinson Jeffers, σε μια άλλη στιγμή κινδύνου πριν από σχεδόν εκατό χρόνια:

Η αγάπη για την ελευθερία ήταν η ιδιότητα του δυτικού ανθρώπου.

Υπάρχει ένας επίμονος πυρσός που φλέγεται από τον Μαραθώνα μέχρι το Κόνκορντ, με την επικίνδυνη ομορφιά του να δένει τρεις
ηλικίες
Σε μία φορά? τα κύματα της βαρβαρότητας και του πολιτισμού έχουν επισκιαστεί αλλά ποτέ δεν το έσβησαν.
. . .
Αλλά σε ένα ευγενές πάθος είμαστε ένα. και Ουάσιγκτον, Λούθηρος, Τάκιτος, Αισχύλος, ένα είδος ανθρώπου.

Έχω συχνά αναφέρει αυτές τις λέξεις, αλλά είναι πιο αληθινές από ποτέ, και εξακολουθούν να ισχύουν. Θα δούμε αν είμαστε ακόμα πιστοί σε αυτούς.