Μόλις πριν από ένα χρόνο, η απόφαση ελήφθη γρήγορα, καθώς ο λόγος ήταν πολύ σαφής: η Δύση, και ειδικότερα η ΕΕ, ήθελαν να διασφαλίσουν ότι η ουκρανική οικονομία θα λάβει το τόσο απαραίτητο οξυγόνο των εσόδων από εξαγωγές, ώστε η χώρα σε πόλεμο να μπορέσει συντηρείται. Φέτος η απόφαση έχει γίνει όμηρος της πολιτικής αντίδρασης που κατακλύζει την Ευρώπη.

Η αντίδραση προκλήθηκε από απαισιόδοξες απόψεις των Ευρωπαίων αγροτών των οποίων η υπομονή εξαντλήθηκε κάτω από το αυξανόμενο βάρος των ευρωπαϊκών κανονισμών για το κλίμα και τη βιωσιμότητα, σε συνδυασμό με τις συμπιεσμένες παγκόσμιες τιμές των τροφίμων.

Συν την αντίδραση των Πολωνών αγροτών, οι οποίοι κατευθύνουν τα παράπονά τους εναντίον ουκρανικών φορτηγών και σιδηροδρομικών αυτοκινήτων που διασχίζουν την Πολωνία κατά τη διαμετακόμιση, αλλά είναι ύποπτοι ότι ανακυκλώνονται πίσω στην πολωνική αγορά από άλλα κράτη μέλη.

Όπως είπε κάποτε ένας εξοργισμένος Ευρωπαίος ηγέτης, «Τα συναισθήματα υπερισχύουν της λογικής και τα αρνητικά συναισθήματα υπερισχύουν των θετικών». Όμηρος μιας πολιτικής αντίδρασης, η Ευρώπη ωθείται προς την κατεύθυνση όπου ακόμη και οι πιο αμφιλεγόμενες ιδέες αρχίζουν να διασκεδάζονται σοβαρά.

Ένα παράδειγμα είναι μια πρόταση του αγροτικού λόμπι της ΕΕ COPA COGECA για περιορισμό των εισαγωγών από την Ουκρανία στα μέσα επίπεδα της περιόδου 2021-2022, έτσι ώστε το εμπόριο της χώρας με την ΕΕ να συμπιέζεται μεταξύ των περιορισμένων ποσοστώσεων της Συμφωνίας Σύνδεσης (2021) και του στάγδην όγκοι εξαγωγών του 2022, όταν η ουκρανική οικονομία αναπήδησε από το σοκ της ρωσικής εισβολής.

Προτείνεται απλώς να απαγορευθούν οι εισαγωγές πέραν αυτών των «οριακών» όγκων, ένα δρακόντειο μέτρο που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις δεσμεύσεις της ΕΕ προς την Ουκρανία στο πλαίσιο της Συμφωνίας Σύνδεσης.

Είναι καιρός να κάνουμε ένα βήμα πίσω για να ρίξουμε μια ματιά σε μια ευρύτερη εικόνα.

Μια εικόνα που λαμβάνει υπόψη ένα ευρύ φάσμα παραγόντων που επηρεάζουν την ευρωπαϊκή αγροτική αγορά, έτσι ώστε ο αντίκτυπος των ουκρανικών εισαγωγών να μην είναι υπερβολικός. Μια εικόνα που περιλαμβάνει win-win σενάρια συνεργασίας που συμβάλλουν στη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Για παράδειγμα, ακόμη και μια σύντομη ματιά στην εξέλιξη των ευρωπαϊκών τιμών για τα δημητριακά και τους ελαιούχους σπόρους το 2020-2023 δείχνει πόσο λίγο επηρεάστηκαν από τις ουκρανικές εισαγωγές. Ακόμη και μετά την εισαγωγή εθνικών απαγορεύσεων από την Πολωνία και άλλες γειτονικές χώρες το δεύτερο τρίμηνο του 2023.

Στην πραγματικότητα, άλλοι ισχυροί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των ισχυρών συγκομιδών στην Αμερική το 2023 συνέχισαν να διατηρούν τις τιμές σε πτώση.

Ζαχαρώνοντας το χάπι

Ή πάρτε ένα άλλο παράδειγμα. Όπως δείχνουν τα στοιχεία της Eurostat, το μικροσκοπικό μερίδιο της Ουκρανίας στην κατανάλωση ζάχαρης στην ΕΕ δεν την καθιστά απειλή για τους ευρωπαίους παραγωγούς ζάχαρης. Μάλιστα, η αύξηση των εισαγωγών ζάχαρης από την Ουκρανία συνέβαλε στη μερική κάλυψη του ελλείμματος ζάχαρης στην αγορά της ΕΕ.

Πράγματι, όπως επισημαίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή , μετά τις υψηλές εισαγωγές γεωργικών προϊόντων διατροφής από την Ουκρανία το δεύτερο εξάμηνο του 2022 και τις αρχές του 2023, οι μηνιαίες εισαγωγές τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 2023 σχεδόν επανήλθαν στα επίπεδά τους του 2021 και 45 τοις εκατό χαμηλότερες από το ίδιο περίοδο το 2022.

Ωστόσο, την ίδια περίοδο σημειώθηκε έντονη αύξηση των εξαγωγών της ΕΕ σε δημητριακά, γαλακτοκομικά προϊόντα και παρασκευάσματα κρέατος.

Και δεν είναι τυχαίο ότι η αύξηση των ουκρανικών εισαγωγών δημητριακών κυρίως ζωοτροφών βοήθησε να «τροφοδοτήσει» την πολωνική παραγωγή αυγών, γαλακτοκομικών προϊόντων και πουλερικών. Η Πολωνία, με τη σειρά της, εξάγει πολλά από αυτά τα προϊόντα στην Ουκρανία, κατέχοντας σημαντικό μερίδιο της αγοράς.

Τελευταίο, αλλά σίγουρα όχι λιγότερο σημαντικό, οι ουκρανικές ροές διαμετακόμισης δημητριακών και φυτικών ελαίων ωφελούν τις λιμενικές υποδομές ορισμένων κρατών μελών, ενώ άλλα εξακολουθούν να επιλέγουν να χάνουν την ευκαιρία.

Το επόμενο έτος, η Ουκρανία θα μπορούσε να δει έως και το 60 τοις εκατό της διαμετακόμισης των δημητριακών της να αποστέλλεται μέσω του ρουμανικού λιμανιού Constanta της Μαύρης Θάλασσας, μια τάση που το Βουκουρέστι ενθαρρύνει ενεργά.

Αναφέρεται ότι η Ρουμανία ελπίζει να ενισχύσει τις ικανότητες διαμετακόμισης για ουκρανικά σιτηρά σε τέσσερα εκατομμύρια τόνους το μήνα με την αναβάθμιση των σιδηροδρομικών και οδικών υποδομών από τα ουκρανικά σύνορα προς το λιμάνι με την υποστήριξη χρηματοδότησης της ΕΕ αξίας 546,8 εκατομμυρίων ευρώ και, ενδεχομένως, το σκηνικό να γίνει ένας περιφερειακός καθοριστής τιμών για τις εξαγωγές σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας.

Αυτή θα μπορούσε να είναι μια προσοδοφόρα προοπτική και για το Γκντανσκ, εάν η Πολωνία επιλέξει να την αγκαλιάσει.

Ωστόσο, οι Ουκρανοί αγρότες και οι επιχειρήσεις γενικά βλέπουν πολύ πιο ζοφερή άποψη για τους επόμενους μήνες και ο χρόνος κυλάει.

Τον περασμένο Οκτώβριο, το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών της Ουκρανίας έφτασε τα 2,95 δισ. $ [2,71 δισ. ευρώ] το μήνα, τον χειρότερο δείκτη από την οικονομική κρίση του 2008, όταν ένα παρόμοιο έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών οδήγησε σε υποτίμηση του νομίσματος κατά 70%.

Οι εξαγωγές γεωργικών προϊόντων διατροφής της Ουκρανίας (21,9 δισ. δολάρια) αντιπροσωπεύουν το 61 τοις εκατό των συνολικών εξαγωγών. Καθώς η ΕΕ παραμένει κύριος προορισμός ή οδός διέλευσης για αυτές τις εξαγωγές (56,6 τοις εκατό, ή 12,4 δισ. δολάρια το 2023), τυχόν περιορισμοί στις εισαγωγές που επιβάλλονται στην Ευρώπη ενδέχεται να έχουν άμεσο αντίκτυπο στη μακροοικονομική σταθερότητα της χώρας.

Αυτές είναι οι πραγματικότητες που κινδυνεύουν να παραβλεφθούν στην Ευρώπη υπό τη λαβή μιας πολιτικής καταιγίδας. Μπορούμε να το αντέξουμε οικονομικά;