Τόσο κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 όσο και κατά το μεγαλύτερο μέρος του 2023, υπήρχαν πολλές αναφορές για επιβράδυνση του κινεζικού δανεισμού προς την Αφρική και προβλέψεις ότι αυτό θα συνεχιστεί και στο μέλλον. Τώρα που ξεκινάμε μια νέα χρονιά, και καθώς ο κινέζος υπουργός Εξωτερικών ετοιμάζεται να πραγματοποιήσει την ετήσια επίσκεψή του σε αφρικανικές χώρες, πολλοί αναρωτιούνται ποια κατεύθυνση θα πάρει ο κινεζικός δανεισμός στην Αφρική το 2024.
Στην Development Reimagined, η γενική μας άποψη είναι ότι ο κινεζικός δανεισμός θα αυξηθεί στην πραγματικότητα το 2024. Ωστόσο, γνωρίζουμε επίσης ότι μπορεί να υπάρχουν εμπόδια. Υπάρχουν τέσσερις βασικοί λόγοι που πέφτουμε προσεκτικά στην ανοδική πορεία.
Πρώτον, η πρόσφατη μείωση του κινεζικού δανεισμού προς την Αφρική –ειδικά μετά την πανδημία– δεν είναι ασυνεπής με τις ιστορικές τάσεις, αφαιρώντας τα ακραία στοιχεία, ιδιαίτερα το τεράστιο δάνειο προς την Αγκόλα το 2016. Όπως είναι γνωστό, οι αφρικανικές χώρες πήραν πάνω από 170 δισεκατομμύρια δολάρια δάνεια από την Κίνα μεταξύ 2000-2022. Από το 2000-2007, τα κινεζικά δάνεια προς την Αφρική αυξήθηκαν με αργό, σταθερό ρυθμό, πριν πέσουν απότομα το 2008, καθώς επικράτησε η Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Κρίση. Στη συνέχεια, το 2009-2013 σημειώθηκε ο ταχύτερος ρυθμός αύξησης του κινεζικού δανεισμού, με μια άλλη επιβράδυνση μεταξύ 2014-2015. Έτσι, είναι απολύτως πιθανό, με βάση αυτές τις ιστορικές τάσεις, να παρατηρηθεί ξανά αύξηση το 2024 και μετά.
Δεύτερον, δεν δανείζονται όλες οι αφρικανικές χώρες από την Κίνα με το ίδιο επιτόκιο, και πολλές έχουν ζήτηση δανεισμού. Η ανάλυση συχνά επικεντρώνεται στην προσφορά δανείων από την Κίνα, αγνοώντας τη ζήτηση για δάνεια από τις αφρικανικές χώρες. Αυτό δημιουργεί μια εσφαλμένη εντύπωση ότι όλες οι αφρικανικές χώρες δανείζονται συνεχώς από την Κίνα. Στην πραγματικότητα, οι πέντε κορυφαίοι Αφρικανοί δανειολήπτες από την Κίνα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου –Αγκόλα, Κένυα, Αιθιοπία, Αίγυπτος και Ζάμπια– αντιπροσωπεύουν συλλογικά λίγο περισσότερο από το 51% του συνολικού κινεζικού δανεισμού προς την Αφρική. Επιπλέον, από τις 48 αφρικανικές χώρες που έχουν δανειστεί από την Κίνα, 15 χώρες έχουν δανειστεί λιγότερο από 500 εκατομμύρια δολάρια.
Εν τω μεταξύ, πολλές αφρικανικές χώρες δεν έχουν δανειστεί από την Κίνα εδώ και αρκετό καιρό. Η Αλγερία, η τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία της Αφρικής, πήρε για τελευταία φορά δάνειο από την Κίνα το 2004. Η Μποτσουάνα και η Τυνησία δεν έχουν δανειστεί από την Κίνα από το 2010, ενώ ο Νίγηρας, η Τανζανία, οι Σεϋχέλλες και το Τόγκο δεν έχουν λάβει δάνειο από την Κίνα από το 2017. Έξι αφρικανικές χώρες – η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, η Γουινέα-Μπισάου, η Λιβύη, η Σομαλία, η Eswatini και το Sao Tome and Principe – δεν έχουν δανειστεί από την Κίνα από το 2000, για διάφορους λόγους, από το καθεστώς των διπλωματικών σχέσεων κατά την περίοδο αυτή (π.χ. Eswatini) έως τις συνεχιζόμενες πολυμερείς διαπραγματεύσεις ελάφρυνσης του χρέους (π.χ. Σομαλία). Ωστόσο, οι περισσότερες από αυτές τις χώρες ήταν αποδέκτες κινεζικών σχεδίων βοήθειας.
Στο ίδιο πνεύμα, ο κινεζικός δανεισμός στην Αφρική ήταν άνισος σε περιφερειακό επίπεδο. Μεταξύ 2000-2022, η Νότια Αφρική έλαβε μακράν τον μεγαλύτερο όγκο και αριθμό δανείων (64%), με τη Βόρεια Αφρική να λαμβάνει το μικρότερο ποσό (4%).
Τρίτον, ο ρυθμός του κινεζικού δανεισμού στην Αφρική ήταν άνισος τα τελευταία χρόνια, με το 2016 να είναι και πάλι μια εξαιρετικά ανώμαλη χρονιά. Η τυπική εξήγηση για αυτό είναι η επιβράδυνση της όρεξης της Κίνας για δανεισμό.
Ωστόσο, ως απάντηση στις αυξανόμενες ανησυχίες στο πρόσφατο παρελθόν για μια επικείμενη «κρίση χρέους», οι αφρικανικές χώρες περιορίστηκαν στη ζήτηση για νέα κινεζικά δάνεια – αντί να αναζητήσουν συνεργασίες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, οι οποίες δεν θα είχαν αντίκτυπο στους ισολογισμούς. Και εδώ, η ζήτηση από τις αφρικανικές χώρες – αντί της προσφοράς από την Κίνα – είναι ο βασικός παράγοντας που αγνοείται.
Οι προκλήσεις της πανδημίας COVID-19, φυσικά, έχουν επιδεινώσει αυτά τα ζητήματα. Οι παρατεταμένοι παγκόσμιοι ταξιδιωτικοί περιορισμοί της Κίνας λόγω της πανδημίας δυσκόλεψαν τα επαγγελματικά ταξίδια και τη δέουσα επιμέλεια. Αυτές είναι βασικές προϋποθέσεις για να πραγματοποιηθεί ο δανεισμός, εξ ου και η επιβράδυνση των δανείων.
Επιπλέον, για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που έφερε ο COVID-19, οι αφρικανικές χώρες στράφηκαν σε παραδοσιακές πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης (MDBs), οι οποίες τείνουν να παρέχουν χρηματοδότηση σε τομείς όπως η υγειονομική περίθαλψη που επλήγησαν περισσότερο από την πανδημία. Κατά συνέπεια, ενώ ο κινεζικός δανεισμός προς την Αφρική μειώθηκε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο αφρικανικός δανεισμός από την Παγκόσμια Τράπεζα αυξήθηκε. Μεταξύ 2016-2021, ο δανεισμός της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Αφρική αυξήθηκε από 52 δισεκατομμύρια δολάρια σε 90 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Τέταρτον, ενώ αναγνωρίζουμε ότι οι οικονομικοί προβληματισμοί της ίδιας της Κίνας θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τον κινεζικό παγκόσμιο δανεισμό, πιστεύουμε ότι η επέκταση των δανείων της στο εξωτερικό για υποδομές –ιδιαίτερα στην Αφρική για τη στήριξη της μεταποίησης– παραμένει το κλειδί για τη μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη της Κίνας. Και δεδομένου ότι οι αναπτυξιακές ανάγκες της Αφρικής παραμένουν σημαντικές, ειδικά στις υποδομές, αναμένουμε ότι ο κινεζικός δανεισμός πιθανότατα θα ανακάμψει στα προ της πανδημίας επίπεδα προς τα εμπρός.
Επιπλέον, με το Ένατο Φόρουμ για τη Συνεργασία Κίνας-Αφρικής (FOCAC9) να έρχεται στα τέλη του 2024, αναμένουμε ότι η εκπλήρωση των εκκρεμών χρηματοδοτικών δεσμεύσεων από το FOCAC8 θα αυξήσει τον κινεζικό δανεισμό σε αφρικανικές χώρες. Σχετικά, το 2023 σημειώθηκε αύξηση στον αριθμό των επισκέψεων της αφρικανικής ηγεσίας στην Κίνα μετά το πάγωμα που προκλήθηκε από την πανδημία. Όπως έδειξε η προηγούμενη ανάλυσή μας, οι επισκέψεις ηγεσίας στην Αφρική τείνουν να συνδέονται με αύξηση των κινεζικών επενδύσεων, του εμπορίου και των συμφωνιών. Ως εκ τούτου, αναμένουμε επίσης ότι οι πολλές επισκέψεις από το 2023 θα οδηγήσουν σε αύξηση του κινεζικού δανεισμού στην Αφρική το 2024.
Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, οι νέες δεσμεύσεις χρηματοδότησης για την Πρωτοβουλία Belt and Road που ανακοινώθηκαν στο Φόρουμ Belt and Road του Οκτωβρίου 2023 παρέχουν μια νέα κινεζική οδό χρηματοδότησης που είναι πιθανό να αξιοποιήσουν οι αφρικανικές χώρες.
Με βάση αυτούς τους παράγοντες, αναμένουμε ότι ο δανεισμός της Κίνας προς την Αφρική θα αυξηθεί.
Μια τελευταία σημείωση: Στην ανάλυσή μας, στοχεύουμε πάντα να αποφύγουμε υπονοούμενα ότι οι αφρικανικές χώρες έχουν ξοδέψει άσχημα, είναι πολύ «χρεωμένες» στους πιστωτές ή ότι είναι «ριψοκίνδυνοι» επενδυτικοί προορισμοί, όπως ισχυρίζεται ένα πρόσφατο άρθρο του The Economist . Αποφεύγουμε επίσης να υπονοούμε ότι η Κίνα «μαθαίνει» για τον δανεισμό στην Αφρική, καθώς αυτό μπορεί να φαίνεται μάλλον συγκαταβατικό. Αντίθετα, λαμβάνουμε υπόψη την αφρικανική υπηρεσία και τις νόμιμες ανάγκες για χρέος για ανάπτυξη, συν τις ισχυρές προοπτικές ανάπτυξης της ηπείρου σε σύγκριση με τον παγκόσμιο μέσο όρο. Υποστηρίζουμε ότι αυτή είναι μια πιο αντικειμενική προσέγγιση για την κατανόηση των τάσεων δανεισμού στην Αφρική.
Ό,τι κι αν συμβεί, και με νέο ενδιαφέρον από άλλους αναπτυξιακούς εταίρους για τις αφρικανικές υποδομές και πόρους, αυτός ο χώρος θα είναι συναρπαστικός για να παρακολουθήσετε και να συμμετάσχετε το 2024.