Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, οι σχέσεις μεταξύ της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν και του κράτους του Ισραήλ αναπτύσσονται όλο και πιο εντατικά. Οι σχέσεις έχουν φτάσει στο επίπεδο της στρατηγικής εταιρικής σχέσης. Επιφανειακοί αναλυτές περιγράφουν τη συμμαχία μεταξύ Μπακού και Τελ Αβίβ με την απλή φράση «πετρέλαιο για όπλα». Ωστόσο, αν και μια τέτοια άποψη είναι σωστή, είναι επιφανειακή και δεν περιγράφει καν το πλήρες βάθος των σχέσεων Αζερμπαϊτζάν-Ισραήλ με την ιστορική, πολιτιστική και πολιτική έννοια. Η μείωση της μοναδικής συνεργασίας ενός μουσουλμανικού και εβραϊκού κράτους μόνο σε όπλα και πετρέλαιο είναι ιεροσυλία γιατί είναι ένα μοναδικό πολιτικό φαινόμενο που δείχνει πώς τα μουσουλμανικά κράτη μπορούν επίσης να καλλιεργήσουν φιλία με το Ισραήλ.
Ιστορικό πλαίσιο
Οι αζεροεβραϊκές σχέσεις έχουν μακρά ιστορία που χρονολογείται από τη Βαβυλωνιακή εξορία του εβραϊκού λαού πριν από 2700 χρόνια. Σε αντίθεση με άλλες χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία όπου εκτέθηκαν σε διώξεις, οι Εβραίοι στο Αζερμπαϊτζάν έζησαν ειρηνικά σε όλη την ιστορία. Η χώρα του Αζερμπαϊτζάν είναι ιστορικά γνωστή για το πολυεθνικό της πνεύμα, παρόλο που είναι κατά κύριο λόγο μουσουλμάνοι και σιίτες. Η ιστορία της ειρηνικής συνύπαρξης Μουσουλμάνων και Εβραίων μπορεί να φανεί πιο έντονα στο παράδειγμα του Κόκκινου Χωριού, ενός αρχαίου εβραϊκού οικισμού στην επαρχία Quba του Αζερμπαϊτζάν. Δημιουργήθηκε από τον ηγεμόνα του Αζερμπαϊτζάν Fatali Khan τον 18ο αιώνα για να προστατεύσει τους Εβραίους που εγκατέλειπαν την Περσία.
Αν και πολλοί Εβραίοι του Αζερμπαϊτζάν μετανάστευσαν στο Ισραήλ μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, δεν ξέχασαν τις ρίζες τους. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα κατά τον Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020, όταν χιλιάδες Εβραίοι του Αζερμπαϊτζάν βγήκαν στους δρόμους της Ιερουσαλήμ και του Τελ Αβίβ κυματίζοντας σημαίες του Αζερμπαϊτζάν με το μισοφέγγαρο και το αστέρι. Είναι ένα μοναδικό παράδειγμα Εβραίων που παρέχουν υποστήριξη σε μια χώρα από την οποία μετανάστευσαν από άλλη εκτός από τις ΗΠΑ. Όταν αυτή η χώρα είναι μουσουλμανική, τότε είναι μια ακόμη πιο μοναδική περίπτωση. Ενώ οι Εβραίοι που έφυγαν ή εκδιώχθηκαν από τη Συρία ή το Ιράκ νοσταλγούν την παλιά τους πατρίδα, αλλά δεν έχουν σκοπό να την επισκεφτούν, οι Εβραίοι του Αζερμπαϊτζάν επιστρέφουν σε αυτήν ως τουρίστες κατά τη διάρκεια των ετήσιων διακοπών.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι Ισραηλινοί με καταγωγή από το Αζερμπαϊτζάν έχουν δύο πατρίδες: το Ισραήλ και το Αζερμπαϊτζάν. Σε αντίθεση με τις αραβικές πρωτεύουσες όπου η εβραϊκή ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά καταστράφηκε ως επί το πλείστον, η πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν Μπακού είναι μια κοσμοπολίτικη πόλη όπου χιλιάδες Εβραίοι ζουν και ασκούν ελεύθερα την πίστη τους σε δύο συναγωγές που χρηματοδοτούνται από το κράτος. Σήμερα, περίπου 30.000 Εβραίοι ζουν στο Αζερμπαϊτζάν και είναι οι τελευταίοι Εβραίοι που έχουν απομείνει στον Νότιο Καύκασο. Οι Αζέροι σέβονται τον μακρύ αγώνα για τη διατήρηση ενός ανεξάρτητου εβραϊκού κράτους. Το Μπακού ήταν από καιρό το κέντρο του Σιωνιστικού κινήματος και πολλοί Εβραίοι του Αζερμπαϊτζάν ήταν στην πρώτη γραμμή του εθνικιστικού κινήματος για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου αζερικού κράτους από το 1918 και μετά. Μπορεί να ειπωθεί ότι ο κοσμικός χαρακτήρας του Αζερμπαϊτζάν (ρεπουμπλικανισμός, μετριοπαθές Ισλάμ, πλουραλισμός) δημιούργησε μια προτίμηση στους Εβραίους.
Δημιουργία σύγχρονων σχέσεων
Οι δύο χώρες συνήψαν διπλωματικές σχέσεις τον Απρίλιο του 1992. Το Ισραήλ άνοιξε την πρεσβεία του στο Μπακού ήδη από τον Αύγουστο του 1993. Κατά την επιστροφή του από την πρώτη του επίσκεψη στο Μπακού το 1993, ο Benjamin Netanyahu δήλωσε ότι «η σχέση Ισραήλ-Αζερμπαϊτζάν μας δίνει ελπίδα ότι όλα τα Τα παιδιά του Αβραάμ μπορούν να βρουν ειρήνη και φιλία… που υψώνεται πάνω από την Κασπία Θάλασσα και διασχίζει τη Μεσόγειο». Το Αζερμπαϊτζάν καθυστέρησε εσκεμμένα το άνοιγμα της πρεσβείας του στο Τελ Αβίβ μέχρι τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους, φοβούμενος αντίποινα από το γειτονικό Ιράν. Σύμφωνα με το παραδοσιακό Περιφερειακό Δόγμα του (διατήρηση καλών σχέσεων με τα περιφερειακά μη αραβικά κράτη της Μέσης Ανατολής για να μετριάσει τον αραβικό αποκλεισμό), το Ισραήλ έσπευσε να δημιουργήσει συνεργασίες με τις μουσουλμανικές χώρες της Κεντρικής Ασίας μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Το Αζερμπαϊτζάν υπό την κυριαρχία του Heydar Aliyev ήταν ένα αυταρχικό αλλά φιλοδυτικό καθεστώς.
Από την άλλη πλευρά, το Ισραήλ χρειαζόταν περισσότερο από το νεοσύστατο Αζερμπαϊτζάν, το οποίο ήταν μια ασταθής χώρα της οποίας το τεράστιο έδαφος καταλήφθηκε από την Αρμενία στον Πρώτο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ του 1989-94. Οι σχέσεις Αζερμπαϊτζάν-Ισραήλ χαρακτηρίζονταν συχνά ως «διακριτικές στρατηγικές σχέσεις», όπως και ήταν. Οι σχέσεις ήταν πολύ ανεπτυγμένες (ιδιαίτερα στον στρατιωτικό και ενεργειακό τομέα), αλλά δεν ειπώθηκαν ή γράφτηκαν πολλά σχετικά στα μέσα ενημέρωσης για να μην εκνευριστεί ο ισλαμικός κόσμος. Σε μια περίπτωση, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ είπε ότι οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι σαν παγόβουνο και ότι «τα εννέα δέκατα των σχέσεων είναι κάτω από την επιφάνεια». Το Αζερμπαϊτζάν είχε μια ισχυρή οικονομία που επρόκειτο να επαναπροσανατολιστεί από μια σχεδιασμένη σε μια οικονομία της αγοράς και οι ισραηλινές εταιρείες ήθελαν πρόσβαση. Η ισραηλινή εταιρεία Bezeq αγόρασε μεγάλο μερίδιο στις τηλεπικοινωνίες του Αζερμπαϊτζάν από την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν και έτσι το 1994 δημιουργήθηκε η κοινή εταιρεία Bakcell, η οποία έγινε ο ισχυρότερος πάροχος τηλεπικοινωνιών του Αζερμπαϊτζάν. Τέτοιες κινήσεις βοήθησαν στην απελευθέρωση της οικονομίας του Αζερμπαϊτζάν.
Το Ισραήλ άσκησε πίεση για το Αζερμπαϊτζάν μέσω ισραηλινών οργανώσεων λόμπι στις ΗΠΑ, όπως η Αμερικανική Εβραϊκή Επιτροπή (AJC). Το ισραηλινό λόμπι έδωσε μάχη ενάντια στο αρμενικό λόμπι στις ΗΠΑ, το οποίο είναι επίσης πολύ ισχυρό, και στόχος ήταν να ελέγξει το Κογκρέσο των ΗΠΑ. Οι Αρμένιοι λόμπι ήθελαν να εμποδίσουν το Κογκρέσο να εγκρίνει την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας των ΗΠΑ στο Αζερμπαϊτζάν, ενώ το ισραηλινό λόμπι ήθελε το αντίθετο. Το 1992, οι Αρμένιοι κέρδισαν όταν το Κογκρέσο ψήφισε νόμο που απαγόρευε τη βοήθεια προς το Αζερμπαϊτζάν, αλλά χάρη στις προσπάθειες των κυβερνήσεων του Αζερμπαϊτζάν και του Ισραήλ, η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους κατάργησε τον νόμο. Αυτή η απόφαση άνοιξε το δρόμο όχι μόνο για ισχυρές σχέσεις Ισραήλ-Αζερμπαϊτζάν αλλά και για ισχυρή αμερικανική εβραϊκή υποστήριξη στο Αζερμπαϊτζάν.
Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας και ο αγωγός BTC
Μετά την τρομοκρατική επίθεση στις ΗΠΑ στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, το Ισραήλ και το Αζερμπαϊτζάν επέκτεινε τη στρατιωτική και πετρελαϊκή τους συνεργασία κατά τη διάρκεια του «Πόλεμου κατά της Τρομοκρατίας» των ΗΠΑ. Χάρη στις ισραηλινές παραδόσεις, οι Ένοπλες Δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν έχουν εκσυγχρονιστεί, συμπεριλαμβανομένων της αεροπορίας, του πυροβολικού και των αντιαρματικών όπλων. Το Αζερμπαϊτζάν ήταν χώρα διέλευσης για τον αμερικανικό στρατό (κυρίως την αεροπορία) κατά την εισβολή των ΗΠΑ και τους επόμενους πολέμους στο Αφγανιστάν και το Ιράκ και τη χώρα από την οποία ξεκίνησαν οι επιχειρήσεις κατασκοπείας κατά του θανάσιμου εχθρού της Αμερικής, Ιράν. Η Μοσάντ κατάφερε να αποτρέψει αρκετές επιθέσεις που είχαν προγραμματίσει Ιρανοί πράκτορες στο Αζερμπαϊτζάν, όπως η επίθεση της Χεζμπολάχ το 2008 στην ισραηλινή πρεσβεία και τον αντιπυραυλικό σταθμό ραντάρ. Ένα εξαιρετικά σημαντικό γεγονός για την ανάπτυξη των σχέσεων Ισραήλ-Αζερμπαϊτζάν ήταν το άνοιγμα του πετρελαιαγωγού BTC (Μπακού – Τιφλίδα – Τζεϊχάν) το 2006, που έδωσε στο Ισραήλ μια ποιοτική εναλλακτική για την προμήθεια πετρελαίου μέσω των αραβικών κρατών. Οι γενικές εμπορικές συναλλαγές διευρύνθηκαν. Το Αζερμπαϊτζάν έγινε ο δεύτερος εμπορικός εταίρος του Ισραήλ. Το 2009, η εμπορική ανταλλαγή έφτασε τα 180 εκατομμύρια δολάρια και αρκετές ισραηλινές εταιρείες άρχισαν να επενδύουν στην αζερική γεωργία, η οποία είναι ο δεύτερος πιο σημαντικός τομέας της εθνικής οικονομίας μετά τις υπηρεσίες.
Η άνοδος της συνεργασίας κατά τη δεκαετία του 2010
Κατά τη δεκαετία του 2010, το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών κατέγραψε περαιτέρω άνοδο. Το Αζερμπαϊτζάν έχει γίνει ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές φυσικού αερίου του Ισραήλ – σχεδόν το 30% των εισαγωγών φυσικού αερίου του Ισραήλ έως το 2011 προέρχονταν από το Αζερμπαϊτζάν. Οι εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν αυξήθηκαν από 800 εκατομμύρια δολάρια το 2011 σε σχεδόν 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια το 2014, καθώς η κρατική εταιρεία πετρελαίου του Αζερμπαϊτζάν (SOCAR) άρχισε να εξερευνά ισραηλινά κοιτάσματα πετρελαίου. Ακολούθησε αυξημένη ισραηλινή στρατιωτική υποστήριξη. Από το 2010 έως το 2011, οι στρατιωτικές δαπάνες του Αζερμπαϊτζάν σχεδόν διπλασιάστηκαν από 1,59 δισεκατομμύρια δολάρια σε 3,1 δισεκατομμύρια δολάρια, κυρίως χάρη στις ισραηλινές αποστολές όπλων, όπως η αποστολή του 2011 ενός μεγάλου πακέτου drone.
Η Τεχεράνη ήταν εχθρός τόσο του Τελ Αβίβ όσο και του Μπακού. Το Ισραήλ είδε συμφέρον να σφυρηλατήσει μια ισχυρή συμμαχία με το Αζερμπαϊτζάν για να περιορίσει την επιρροή και την ισχύ του Ιράν στην περιοχή. Το κοσμικό Αζερμπαϊτζάν φοβόταν την ισλαμιστική επιρροή της θεοκρατικής Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν και ισλαμιστικών ομάδων που υποστηρίζονταν από την Τεχεράνη. Από την άλλη, το Ιράν φοβόταν και το Αζερμπαϊτζάν, γιατί 18 εκατομμύρια Ιρανοί είναι εθνικά Αζέροι. Τα σύνορα Ιράν-Αζερμπαϊτζάν έχουν μήκος 689 χιλιόμετρα, γεγονός που δίνει στους μυστικούς πράκτορες και από τις δύο πλευρές την ευκαιρία να εισέλθουν κρυφά στην άλλη χώρα και να διεξάγουν μυστικές επιχειρήσεις πληροφοριών εκεί. Την ίδια στιγμή, το Αζερμπαϊτζάν έπρεπε να αντιμετωπίσει μια ολοένα και πιο εχθρική Αρμενία που υποστηριζόταν από το Ιράν και τη Ρωσία. Έτσι, δημιουργήθηκαν σταδιακά δύο άξονες τη δεκαετία του 2010: Μπακού-Τελ Αβίβ και Ερεβάν-Τεχεράνη.
Κατά τη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2016, ο Ισραηλινός υπουργός Άμυνας Avigdor Lieberman υποστήριξε τη θέση του Αζερμπαϊτζάν στη σύγκρουση, χαρακτηρίζοντάς την «απόλυτα δικαιολογημένη» και κατηγορώντας την Αρμενία για τη σύγκρουση. Τον Δεκέμβριο του 2016, ο πρωθυπουργός Νετανιάχου πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στο Μπακού. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης τόνισε ότι «το Ισραήλ και το Αζερμπαϊτζάν έχουν εξαιρετικές σχέσεις και εγκάρδια φιλία». Τον Μάρτιο του 2017, ο απεσταλμένος του Ισραήλ στο Αζερμπαϊτζάν πραγματοποίησε αρκετές περιφερειακές περιοδείες για την εμβάθυνση της οικονομικής συνεργασίας στους τομείς της γεωργίας και του τουρισμού. Οι δύο χώρες κατάργησαν τη διπλή φορολογία τον Απρίλιο του ίδιου έτους. Τον Ιανουάριο του 2019, το Αζερμπαϊτζάν αγόρασε τα ισραηλινά drones καμικάζι Sky Striker, και έγινε ο πρώτος ξένος αγοραστής αυτών των όπλων.
Κρίσιμο 2020.
Το 2020 είναι μια νικηφόρα χρονιά για την ισραηλινή εξωτερική πολιτική. Στον Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το Αζερμπαϊτζάν κέρδισε μια σημαντική νίκη επί των αρμενικών δυνάμεων κυρίως χάρη στα ισραηλινά όπλα (drones και συστήματα αναχαίτισης πυραύλων) και άλλη βοήθεια (ψηφιακός χάρτης της επαρχίας) που ενίσχυσε σημαντικά τη θέση του στην περιοχή. Ταυτόχρονα, τα λεγόμενα Οι Αβρααμικές Συμφωνίες μέσω των οποίων η κυβέρνηση Τραμπ μεσολάβησε για την εξομάλυνση των σχέσεων του Ισραήλ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Σουδάν και το Μαρόκο. Και τα δύο γεγονότα ενίσχυσαν τη θέση του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο και αποδυνάμωσαν το σιιτικό Ιράν, γεγονός που άλλαξε την ισορροπία δυνάμεων προς ικανοποίηση των Ισραηλινών πολιτικών διαμορφωτών. Ωστόσο, το τίμημα ήταν η απώλεια της Αρμενίας, η οποία σίγουρα στράφηκε στη συνεργασία με το Ιράν, όπως επιβεβαιώθηκε από πολλαπλές συμφωνίες για το φυσικό αέριο. Απέδειξε ότι οι Ισραηλινοί δεν μπορούν να κάθονται σε δύο καρέκλες και να υποστηρίζουν την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν.
Ανοιχτή συνεργασία
Αφού οι Αζερμπαϊτζάν κέρδισαν μια μεγάλη νίκη επί των Αρμενίων το 2020, μπορούσαν να δείξουν τη συνεργασία τους με το Ισραήλ πιο ανοιχτά επειδή πέτυχαν τη σταθερότητα του κράτους. Τον Φεβρουάριο του 2023, ο Ισραηλινός Υπουργός Άμυνας Yoav Gallant συναντήθηκε με τον Πρόεδρο Aliyev στο περιθώριο της Διάσκεψης για την Ασφάλεια του Μονάχου, όπου ο ηγέτης του Αζερμπαϊτζάν επαίνεσε την πρόοδο που σημείωσαν οι δύο εταίροι σε διάφορους τομείς συνεργασίας, ειδικά στον αμυντικό και στρατιωτικό-τεχνικό τομέα. Τον Μάρτιο άνοιξε η πρεσβεία του Αζερμπαϊτζάν στο Τελ Αβίβ. Κατά τα εγκαίνια της πρεσβείας, ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών, Έλι Κοέν , είπε ότι η κυβέρνησή του με το Αζερμπαϊτζάν «σχηματίζει ένα ενιαίο μέτωπο κατά του Ιράν». Ο Γκάλαντ περιέγραψε την επίσκεψή του στο Μπακού τον Ιούλιο ως "μέρος της ανύψωσης των σχέσεών μας σε νέα επίπεδα". Επιβεβαίωσε τη συνεργασία σε μια συνάντηση με τον υπουργό Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν Ζακίρ Χασάνοφ, τονίζοντας «τη θετική ιστορία του εβραϊκού και του αζερμπαϊτζανικού λαού μαζί με τα κοινά συμφέροντα».
Στις 19 Σεπτεμβρίου 2023, το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε μια 24ωρη στρατιωτική επιχείρηση στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, επαναφέροντας τον αρμενικό θύλακα υπό τον έλεγχό του και τερματίζοντας την τριακονταετή σύγκρουση εκεί. Και πάλι, τα ισραηλινά όπλα βοήθησαν τους Αζέρους να πετύχουν την τελική νίκη. Το Ισραήλ βοηθά τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν να εξασφαλίσουν έναν βαθμό ασυλίας από τις δυτικές εκκλήσεις για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα και τη μαζική έξοδο Αρμενίων από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ που ακολούθησε τη στρατιωτική καταστολή. Το Ισραηλινό κατασκοπευτικό λογισμικό Pegasus επέτρεψε στην κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν να παρακολουθεί ντόπιους ακτιβιστές και δημοσιογράφους, προκαλώντας κριτική από ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα που επίσης επικαλούνται την ισραηλινή κυβέρνηση για τα ίδια ζητήματα. Τα τελευταία τρία χρόνια, η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν διώκει συστηματικά κληρικούς Σιίτες που εκδηλώνουν φιλοπαλαιστινιακά αισθήματα. Δεδομένων όλων αυτών, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το Μπακού δεν καταδίκασε την υπερβολική χρήση βίας από το Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας.
Η ιρανική απειλή
Η συμμαχία μεταξύ Μπακού και Τελ Αβίβ είναι ένα αγκάθι στο μάτι των Ιρανών. Ο Ισραηλινός πρεσβευτής στο Αζερμπαϊτζάν, Τζορτζ Ντικ , δέχεται τακτικές απειλές για τη ζωή του. Τον Οκτώβριο, οι δυνάμεις ασφαλείας του Αζερμπαϊτζάν συνέλαβαν έναν Αφγανό υπήκοο με δεσμούς με το Ιράν, ο οποίος σχεδίαζε επίθεση στην ισραηλινή πρεσβεία στο Μπακού. Στις 27 Ιανουαρίου 2023, ένας ένοπλος εισέβαλε στην πρεσβεία του Αζερμπαϊτζάν στην Τεχεράνη, σκοτώνοντας έναν φύλακα και τραυματίζοντας άλλους δύο, με αποτέλεσμα την προσωρινή διακοπή των σχέσεων μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ιράν. Οι ιρανικές αρχές έχουν επανειλημμένα επιτεθεί στη μυστική συμφωνία του Μπακού με το «σιωνιστικό καθεστώς», ενώ διατηρούν τις στρατιωτικές δυνάμεις σε ετοιμότητα στα βόρεια σύνορά του.
Εντυπωσιακή εμπορική συνεργασία
Οι εμπορικοί δεσμοί είναι εντυπωσιακοί. Για να κάνει φίλους με μουσουλμανικές χώρες της ευρύτερης περιοχής, το Ισραήλ προμηθεύει το Αζερμπαϊτζάν με τα πιο σύγχρονα όπλα και πολύτιμες πληροφορίες πληροφοριών. Χάρη στη συνεργασία με τους Ισραηλινούς, οι ένοπλες δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν έχουν προχωρήσει στο επίπεδο των προτύπων του ΝΑΤΟ, κάτι που αποτελεί εξαιρετική επιτυχία για τη χώρα του Καυκάσου. Από το 2016 έως το 2021, το Αζερμπαϊτζάν εισήγαγε το 69% των όπλων του από το Ισραήλ. Από το 2020 έως το 2022, οι ισραηλινές αποστολές όπλων ανήλθαν συνολικά σε 22 εκατομμύρια δολάρια. Το Αζερμπαϊτζάν προμηθεύει το Ισραήλ με τεράστιες ποσότητες πετρελαίου της Κασπίας. Το πετρέλαιο από το Αζερμπαϊτζάν αντιπροσωπεύει σχεδόν το 40% του πετρελαίου που εισάγει το Ισραήλ. Έτσι, το Ισραήλ έπαψε να εξαρτάται από το αραβικό πετρέλαιο. Η κρατική αεροδιαστημική εταιρεία του Ισραήλ (IAI) ανακοίνωσε ότι θα πουλήσει στο Μπακού δύο δορυφόρους αξίας 120 εκατομμυρίων δολαρίων. Κατά τη διάρκεια της ισραηλινής κυβέρνησης Bennett-Lapid το δεύτερο εξάμηνο του 2022, η εταιρική σχέση Αζερμπαϊτζάν-Ισραήλ ανέβηκε στο υψηλότερο δυνατό στρατηγικό επίπεδο. Ο Λάπιντ αποκάλεσε το Αζερμπαϊτζάν σημαντικό εταίρο του Ισραήλ. Τον Οκτώβριο, η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε την ίδρυση του Εβραϊκού Πολιτιστικού Κέντρου, το οποίο χρηματοδοτεί. Κατά τη διάρκεια του 2022, το Ισραήλ εξήγαγε αγαθά αξίας 159 εκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ στο Αζερμπαϊτζάν. Οι εξαγωγές του Αζερμπαϊτζάν στο Ισραήλ ανήλθαν σε 1,68 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Ισραηλινές εταιρείες επενδύουν στην αζερική γεωργία και την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και σκοπεύουν να επενδύσουν περίπου 3 δισεκατομμύρια δολάρια για την ανοικοδόμηση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η αζερική πετρελαϊκή εταιρεία SOCAR εξερευνά το υπεράκτιο κοίτασμα πετρελαίου Leviathan του Ισραήλ στη Μεσόγειο Θάλασσα.
Συμμαχία κατά του Ιράν
Η συμμαχία Ισραήλ-Αζερμπαϊτζάν είναι μια συμμαχία εναντίον του Ιράν, και δεν υπάρχει καμία αμφισβήτηση ως προς αυτό. Οι αξιωματικοί των ισραηλινών πληροφοριών έχουν πρόσβαση στο γειτονικό Ιράν, γεγονός που τους επιτρέπει να συλλέγουν σημαντικές πληροφορίες πληροφοριών και να διεισδύουν στο Ιράν. Η συνεργασία μεταξύ Μπακού και Τελ Αβίβ περιελάμβανε, με στόχο τον έλεγχο και την αποτροπή του Ιράν, την κατασκευή ηλεκτρονικών κατασκοπευτικών σταθμών της Μοσάντ στα νότια σύνορα του Αζερμπαϊτζάν, οι οποίοι παρακολουθούν τις ιρανικές δραστηριότητες. Το Αζερμπαϊτζάν αρνείται ότι θα αποτελέσει βάση για πιθανές ισραηλινές επιθέσεις σε ιρανικές βαλλιστικές και πυρηνικές τοποθεσίες, αλλά δεν πρέπει να αποκλειστεί. Οι Ισραηλινοί θεωρούν το Ιράν μια θανάσιμη απειλή που τελικά αρνείται στο Ισραήλ το δικαίωμα ύπαρξης και ταυτόχρονα είναι έτοιμοι να συνεργαστούν με όλους για να αποδυναμώσουν την ισχύ της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Η σύγκρουση Ιράν-Αζερμπαϊτζάν
Αν και το Αζερμπαϊτζάν είναι μια σιιτική χώρα όπως το Ιράν, οι Ιρανοί το θεωρούν απειλή. Η θεμελιώδης διαφορά είναι ότι το Αζερμπαϊτζάν είναι μια εξαιρετικά κοσμική χώρα (η πιο κοσμική μουσουλμανική χώρα στον κόσμο) με χαμηλό ποσοστό θρησκευτικότητας. Οι αυταρχικές αρχές με επικεφαλής τον Ιλχάμ Αλίεφ φοβούνται το ενδεχόμενο να αναλάβουν οι ισλαμιστές. Εάν οι Ιρανοί ξεκινούσαν τον πνευματικό προσηλυτισμό των Αζέρων στο σιιτικό Ισλάμ, το οποίο έχουν παραμελήσει, το κυρίαρχο αυταρχικό καθεστώς θα μπορούσε να πέσει. Με άλλα λόγια, οι Ιρανοί έχουν κακές σχέσεις με τους Αζερμπαϊτζάνους όχι επειδή δεν υποστηρίζουν το σιιτικό Ισλάμ, αλλά ακριβώς επειδή είναι πιστοί, και οι περισσότεροι Αζερμπαϊτζάν δεν είναι.
Το κοινωνικοπολιτικό Ισλαμικό Κίνημα Αντίστασης του Αζερμπαϊτζάν (Husayniyun), το οποίο υποστηρίζεται από το Ιράν και θεωρείται απειλή από την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν, δρα στο Αζερμπαϊτζάν. Επιπλέον, ορισμένα μέλη του ιρανικού κοινοβουλίου εξέφρασαν αμφιβολίες για την εγκυρότητα των συνόρων μεταξύ των δύο χωρών, λέγοντας ότι πολλοί πολίτες του Αζερμπαϊτζάν, ειδικά όσοι ζουν στην επαρχία Ναχιτσεβάν, σκοπεύουν να επανενωθούν με την πατρίδα τους το Ιράν και να απαλλαγούν από τα τουρκικά και Ισραηλινή επιρροή στον Καύκασο. Για τους Ιρανούς, η ιδέα του «Διάδρομου Ζανγκεζούρ», που θα συνέδεε το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχιτσεβάν χωρίς αρμενικά σημεία ελέγχου, είναι αμφιλεγόμενη. Η Τεχεράνη ισχυρίζεται ότι ο διάδρομος θα έβλαπτε τα σύνορά της, ενώ θα παρεμπόδιζε επίσης την πρόσβαση στον σημαντικό εταίρο της Αρμενία.
Με τη γεωπολιτική έννοια, το Αζερμπαϊτζάν είναι εταίρος των ΗΠΑ και στενός σύμμαχος της Τουρκίας, της Σαουδικής Αραβίας και άλλων σουνιτικών χωρών με τις οποίες το Ιράν έχει καταστροφικές σχέσεις. Από την άλλη, λόγω του πολέμου του με τη Δύση, το Ιράν προσανατολίζεται προς τη Ρωσία και την Κίνα.
συμπέρασμα
Η μοναδική εταιρική σχέση μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του εβραϊκού κράτους εκτείνεται σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένου του εμπορίου πετρελαίου, της στρατιωτικής συνεργασίας, των επενδύσεων και της πολιτικής υποστήριξης. Οι σχέσεις έχουν γίνει στρατηγικά κρίσιμες, ειδικά στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της ιρανικής επιρροής στην περιοχή. Είναι μια συμμαχία ενάντια στο Ιράν, αλλά δύο φιλοδυτικά κράτη που συχνά κάνουν κινήσεις που δεν έχουν καμία σχέση με τις δυτικές αξίες. Σε κάθε περίπτωση, η συμμαχία Αζερμπαϊτζάν-Ισραήλ είναι σημαντική στο ευρύτερο πλαίσιο των γεωπολιτικών σχέσεων στη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο, επιφέροντας αλλαγές στην ισορροπία δυνάμεων και στη δυναμική των πολιτικών διεργασιών.