Μια Ουστραλία και το Τουβαλού υπέγραψαν μια παγκόσμια πρώτη συμφωνία για το κλίμα για τους πρόσφυγες, παρουσιάζοντας επιτακτικούς λόγους για άλλα έθνη να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους.
Ενόψει της COP28, η Αυστραλία και το Τουβαλού συμφώνησαν σε μια συμφωνία για το κλίμα που δεν είχε ξαναδεί , εξασφαλίζοντας έως και 280 πολίτες της χαμηλής τάξης του Τουβαλού πρόσβαση στην αυστραλιανή κατοικία κάθε χρόνο. Στη συμφωνία, γνωστή ως συνθήκη της Ένωσης Falepili, η Αυστραλία δεσμεύεται να εφαρμόσει οδούς μετανάστευσης για τους Τουβαλουανούς εν μέσω αυξανόμενης υπαρξιακής απειλής ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Η συνεργασία απεικονίζει μια νέα λύση σε έναν κόσμο που δεν βρίσκεται σε καλό δρόμο για να εκπληρώσει τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού να περιορίσει την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας . Σύμφωνα μετη NASA , το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας του έθνους των νησιών του Ειρηνικού θα καταπιεί ο ωκεανός μέχρι το 2050.
Το Τουβαλού δεν είναι η μόνη χώρα που μπορεί να χρειαστεί παρόμοιες επιλογές. Άλλα μικρά νησιωτικά έθνη προσπάθησαν να βρουν γη αλλού για να εγκαταστήσουν τους πολίτες τους. Το 2007, οι Μαλδίβες ανακοίνωσαν ότι ένα μέρος του προϋπολογισμού τους θα προοριζόταν για την αγορά γης στο εξωτερικό για τον πληθυσμό τους . Το 2014, η κυβέρνηση του Κιριμπάτι εισήγαγε την έννοια της « μετανάστευσης με αξιοπρέπεια » για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των πολιτών της για εθελοντική μετανάστευση εργασίας σε γειτονικές χώρες όπως η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία.
Καθώς οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής εντείνονται, η συνάφεια συμφωνιών όπως η συνθήκη της Ένωσης Falepili μπορεί να είναι ολοένα και πιο απαραίτητη. Η ανθρώπινη κινητικότητα έχει γίνει ένα εξέχον θέμα συζήτησης σε σχέση με την κλιματική αλλαγή παντού. Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν ξεκινήσει διάφορες πρωτοβουλίες με επίκεντρο το θέμα, όπως η Task Force για τον Εκτοπισμό . Ωστόσο, η πρόοδος απαιτεί χρόνο και δύο κολλήματα είναι ο τρόπος ορισμού των προσφύγων από το κλίμα και το ποιος πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για τη μετεγκατάστασή τους.
Ενώ η διεθνής διαβούλευση και ο νόμος παίζουν να καλύψουν τη διαφορά, η ταχύτητα της υπερθέρμανσης του πλανήτη δείχνει ότι πολλά μικρά νησιωτικά έθνη μπορεί να είναι ακατοίκητα σύντομα. Τα νησιά του Ειρηνικού το γνωρίζουν πολύ καλά –όπως έδειξαν το υποβρύχιο γραφείο των Μαλδίβων το 2009– και οι χώρες με παρουσία στην περιοχή θα πρέπει να το διαχειριστούν προληπτικά. Ο συνολικός εκτιμώμενος αριθμός των εκτοπισμένων από τα νησιά του Ειρηνικού κυμαίνεται μεταξύ 665.000 και 1.725.000 έως το 2050 .
Έτσι, η Αυστραλία και το Τουβαλού πρωτοστατούν καθιερώνοντας το πρώτο μονοπάτι μετανάστευσης ρητά για τη συνεχιζόμενη επανεγκατάσταση των εκτοπισμένων από το κλίμα. Η συνθήκη έχει ήδη γράψει ιστορία όσον αφορά την αναγνώριση του διαρκούς κρατιδίου του Τουβαλού, ανεξάρτητα από τις επιπτώσεις της ανόδου της παλίρροιας. Παρέχοντας κατεύθυνση μέσω του γνωστού, ο κόσμος θα δώσει προσοχή στην ανάπτυξη της συνθήκης της Ένωσης Φαλεπίλι.
Ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες. Από την ανακοίνωση της συνθήκης, οι λεπτομέρειες συζητήθηκαν έντονα στο Τουβαλού. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών, Simon Kofe, έχει εκφράσει ανησυχίες για την προστασία της κυριαρχίας της χώρας του υπό το φως της συμφωνίας. Άλλες σχετικές ερωτήσεις είναι εάν οι Τουβαλουάνοι θα μπορούν να μετακινούνται όπου θέλουν στην Αυστραλία, αν μπορούν να φέρουν τις οικογένειές τους και εάν πρέπει να υπάρχει ένα όριο που πρέπει να πληροί κάθε άτομο που υποβάλλει αίτηση για βίζα για το κλίμα. Αυτές οι λεπτομέρειες είναι σημαντικές από την άποψη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και για τη διατήρηση του πολιτισμού και της ουσίας των μικρών νησιωτικών εθνών. Η εφαρμογή της συνθήκης μπορεί να αποτρέψει ή να εμπνεύσει άλλα νησιά του Ειρηνικού να επιδιώξουν παρόμοιες επιλογές.
Όσοι αναγκάζονται να μετεγκατασταθούν είναι πιθανό να βιώσουν καταστροφική απώλεια παράδοσης και τρόπου ζωής. Ως εκ τούτου, η Αυστραλία πρέπει να είναι έτοιμη να διαθέσει χρηματοδότηση για να βοηθήσει τους Τουβαλουανούς να προσαρμοστούν σε ένα νέο πολιτικό σύστημα, κλίμα και οικονομία. Η διατήρηση του πολιτισμού και της γλώσσας επιτυγχάνεται πιο αποτελεσματικά με την παροχή ευελιξίας στα άτομα που μετεγκαθίστανται, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να διαμένουν κοντά στην οικογένεια και τους φίλους τους. Ταυτόχρονα, η επανεγκατάσταση πολλών Τουβαλουανών στην ίδια περιοχή μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικό διαχωρισμό και τοπικά παράπονα.
Παρά αυτές τις προκλήσεις και το κόστος που αναφέρθηκαν, οι ηγέτες μπορεί να βρουν επιτακτικούς λόγους για να υιοθετήσουν παρόμοιες συνθήκες. Τα έθνη των νησιών του Ειρηνικού φέρουν το κύριο βάρος των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, ακόμα κι αν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι αμελητέα σε μέγεθος . Έτσι, η Αυστραλία και οι χώρες με υψηλή ρύπανση έχουν ηθικό καθήκον να προσφέρουν λύσεις σε μικρά νησιωτικά έθνη. Η υποστήριξη πρωτοβουλιών προσαρμογής και η παρουσίαση λύσεων για τη μετανάστευση είναι παραδείγματα αποζημιώσεων για ζημίες που αναγνωρίζονται από τον ΟΗΕ.
Πέρα από αυτό, το ολοένα και πιο περίπλοκο περιβάλλον ασφαλείας καθιστά τη μοίρα των Νήσων του Ειρηνικού ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Η Κίνα και οι ΗΠΑ αγωνίζονται για επιρροή μεταξύ των νησιών και οι εντάσεις αυξήθηκαν το 2022 όταν οι Νήσοι του Σολομώντα συνήψαν συμφωνία ασφαλείας με το Πεκίνο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Τουβαλού, σε αντάλλαγμα για ένα μονοπάτι μετανάστευσης , συμφώνησε να μην προβεί σε άλλες διεθνείς ρυθμίσεις ασφάλειας χωρίς την εδραίωση της Αυστραλίας. Η συνθήκη αποτρέπει την πιθανή εγκατάσταση κινεζικών στρατιωτικών βάσεων στην περιοχή. Συνολικά, η κλιματική κρίση των Νήσων του Ειρηνικού, το ηθικό καθήκον και η επιρροή της Κίνας μπορεί να χρησιμεύσουν ως καταλύτης για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους να βαδίσουν στον ίδιο διπλωματικό δρόμο που περιγράφεται στη συνθήκη της Ένωσης Falepili.
Οι αντιδράσεις της Δύσης ήταν θετικές. Οι ΗΠΑ, καθώς και η ΕΕ, ανταποκρίθηκαν θετικά στη συμφωνία ασφάλειας Αυστραλίας- Τουβαλού. Η Αμερικανίδα πρέσβης στον ΟΗΕ, Λίντα Τόμας-Γκρίνφιλντ, είπε στον Guardian ότι η συνθήκη ήταν μια «θετική απάντηση» στον εκτοπισμό, προσθέτοντας ότι τα νησιά του Ειρηνικού είναι εξαιρετικά ευάλωτα στην κλιματική αλλαγή. Ήδη, οι ΗΠΑ έχουν ανοίξει διαδρόμους μετανάστευσης σε τρεις χώρες του Ειρηνικού: τις Νήσους Μάρσαλ, τις Ομόσπονδες Πολιτείες της Μικρονησίας και το Παλάου. Σύμφωνα με τις ρυθμίσεις, οι πολίτες και των τριών πολιτειών μπορούν να μεταναστεύσουν επ' αόριστον για εργασία ή σπουδές χωρίς βίζα. Παρόλο που η ίδρυση των συμφωνιών πριν από τον 21ο αιώνα είχε ελάχιστη σχέση με τις κλιματικές εκτιμήσεις – μάλλον είχε να κάνει με το γεγονός ότι οι χώρες περιήλθαν στην ευθύνη των ΗΠΑ μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο – προσφέρουν πλέον εναλλακτικές λύσεις για άτομα που εκτοπίστηκαν λόγω του κλίματος αλλαγή.
Ενώ η ρήτρα ασφαλείας που εμποδίζει το Tuvalu να εισέλθει σε άλλες ρυθμίσεις ασφαλείας έχει δεχθεί κριτική, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι γίνονται ρυθμίσεις ασφαλείας για την αντιμετώπιση των αναγκών ασφαλείας πολλών εξαρτημάτων. Η πιο επείγουσα απειλή του Τουβαλού είναι η κλιματική αλλαγή, ενώ η Αυστραλία αντιμετωπίζει την πρόκληση του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων. Για το Τουβαλού, το οποίο διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την Ταϊβάν, η επιδίωξη ενισχυμένων σχέσεων με συμμάχους των ΗΠΑ είναι μια φυσική συνέχεια των εξωτερικών του σχέσεων. Για την Αυστραλία, είναι σημαντικό να ελαχιστοποιηθεί η επιρροή των αντιπαλοτήτων της στην περιοχή. Στο τέλος της ημέρας, η συνθήκη είναι πλέον υπό δημόσιο έλεγχο τόσο στην Αυστραλία όσο και στο Τουβαλού, εάν χρειαστούν τροποποιήσεις, υπάρχει χρόνος για αλλαγή.
Η αλλαγή απαιτείται βεβαιότητα στο υψηλότερο επίπεδο. Το διεθνές δίκαιο δεν καλύπτει τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη πρέπει να αντιδράσουν στη φυσική εξαφάνιση εδάφους. Ο νόμος του ΟΗΕ προβλέπει μόνο την εξαφάνιση κρατών μέσω της διαδοχής, που σημαίνει ότι μια χώρα παύει να υπάρχει μόνο όταν μια άλλη πάρει τη θέση της. Δεν υπάρχει αναγνώριση κενού εδάφους . Ταυτόχρονα, το άρθρο 1 της Σύμβασης του Μοντεβιδέο του 1933 ορίζει ότι η πολιτεία χαρακτηρίζεται από καθορισμένη επικράτεια και μόνιμο πληθυσμό. Αυτό εγείρει ερωτήματα για το τι θα συμβεί στα μικρά νησιωτικά έθνη καθώς δυνητικά βυθίζονται. Το Τουβαλού εξέφρασε την ιδέα της δημιουργίας ενός ψηφιακού «αντιγράφου» του έθνους στον κυβερνοχώρο, διασφαλίζοντας την κυβερνητική λειτουργικότητα ακόμη και αν οι πολίτες εκτοπίστηκαν. Αλλά πώς θα μπορούσε, αν καθόλου, η διεθνής τάξη να ενσωματώσει έθνη στον κυβερνοχώρο;
Τελικά, οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να μείνουν στο σπίτι. Ο αριθμός των εκτοπισμένων εξαρτάται από την επιτυχία των πρωτοβουλιών προσαρμογής καθώς και από την αποτελεσματικότητα των δραστηριοτήτων για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η εξαφάνιση των κρατών είναι ένα τραγικό χειρότερο σενάριο, ωστόσο, οι εθνικοί ηγέτες και οι παγκόσμιοι ενδιαφερόμενοι έχουν λόγους να αντιμετωπίσουν αυτήν την πιθανότητα νωρίτερα παρά αργότερα.
[Φωτογραφία Gabriella Jacobi, μέσω Wikimedia Commons]
Η Nathalie Majdek Mathisen είναι διδάκτορας και μεταπτυχιακός στις διεθνείς σχέσεις με έρευνα στο Curtin Universit y. Οι απόψεις και οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι αυτές του συγγραφέα.