Προκαλούμενη από την κλιματική έκτακτη ανάγκη, την κρίση κόστους ζωής, τη γεωπολιτική αναταραχή και τον έντονο ανταγωνισμό για τις θέσεις πόλου καθαρής τεχνολογίας, η ενεργειακή ασφάλεια έχει εξελιχθεί δραστικά τα τελευταία δύο χρόνια. Ωστόσο, η εργαλειοθήκη ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ παρέμεινε σχεδόν ανέγγιχτη και άφησε την Ένωση παράλυτη.

Συγκεκριμένα, η εργαλειοθήκη για την οποία μιλάμε είναι η ξεπερασμένη Στρατηγική Ενεργειακής Ασφάλειας.

Αυτή η στρατηγική, που γεννήθηκε το 2014, είχε στόχο να θωρακίσει την ενεργειακή αγορά της ΕΕ από «το πλαίσιο μιας επιδεινούμενης κατάστασης ασφάλειας στην Ουκρανία [μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία] και τις εκτεταμένες ανησυχίες για πιθανή διακοπή του εφοδιασμού με φυσικό αέριο».

Κάποιος προσδιορίζει φυσικά παραλληλισμούς με τις τρέχουσες προκλήσεις, αλλά η ενοποίηση του 2014 δείχνει επίσης γιατί είναι προβληματική σήμερα.

Βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα και εστιάζει συγκεκριμένα στη διασφάλιση του εφοδιασμού με φυσικό αέριο. Αποτυγχάνει να αναγνωρίσει το μέγεθος και τον επείγοντα χαρακτήρα της κλιματικής κρίσης και έχει —δεν αποτελεί έκπληξη, μετά από 10 χρόνια γρήγορων εξελίξεων— αμέτρητα τεχνολογικά τυφλά σημεία. Για παράδειγμα, δεν είναι κατάλληλο να καλύψει τις τεράστιες ανάγκες σχετικά με τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και δεν λαμβάνει υπόψη τις δυνατότητες βασικών νέων εξελίξεων στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Η ενημέρωση της ενεργειακής στρατηγικής της ΕΕ θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για την επόμενη εντολή της ΕΕ. Εάν γίνει σωστά, μια ανανεωμένη Στρατηγική Ενεργειακής Ασφάλειας μπορεί ταυτόχρονα να ενισχύσει την πρόσβαση της ΕΕ σε αξιόπιστη και βιώσιμη ενέργεια, να επιτρέψει την υλοποίηση των δεσμεύσεων της ΕΕ για το κλίμα, να ενισχύσει την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών και να βελτιώσει την κοινωνική και δημοκρατική διάσταση του ενεργειακού έργου της ΕΕ.

Αλλά πώς θα φτάσουμε εκεί;

Πρώτον, η νέα στρατηγική πρέπει να βασίζεται σε μηδενικές εκπομπές, αξιόπιστη και ανθεκτική ενέργεια. Αυτή η στροφή προς την καθαρή ενέργεια και τον ηλεκτρισμό συνοδεύεται από νέες δυναμικές ενεργειακής ασφάλειας, ευκαιρίες και τρωτά σημεία που όλα πρέπει να αντιμετωπιστούν.

Ο πυρήνας είναι να αξιοποιήσουμε τις δυνάμεις της αιολικής, της ηλιακής και άλλων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και να επιτρέψουμε τη μαζική επέκταση της χρήσης αυτών των πηγών. Εξίσου σημαντικό είναι να δοθεί προτεραιότητα στην ευελιξία της ζήτησης και στην αποθήκευση ενέργειας. Και για τα δύο, η συμβολή των εμπειρογνωμόνων θα είναι κρίσιμη για την παροχή σύγχρονων αξιολογήσεων των αναγκών, των πόρων και του τεχνολογικού ανταγωνισμού.

Η Στρατηγική Ενεργειακής Ασφάλειας πρέπει να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων μελετών για την παρουσία και την ανάπτυξη κρίσιμων υλικών, όπως ο χαλκός και το λίθιο , στην Ευρώπη.

Φυσικά, πρέπει να κοιτάξει προς τα έξω και να παρέχει ένα προσχέδιο για παγκόσμιες συνεργασίες κρίσιμων υλικών — που ταιριάζει με τις προσπάθειες της Κίνας και των ΗΠΑ.

Ωστόσο, η ΕΕ θα πρέπει να διακρίνεται μέσω όρων που ξεκινούν ειλικρινείς εταιρικές σχέσεις δράσης για το κλίμα με αναδυόμενες αγορές. Τόσο εντός της ΕΕ όσο και στο εξωτερικό, αυτές οι προσπάθειες πρέπει να συνδυαστούν με την ανάπτυξη και τη διαφύλαξη βιώσιμων διασφαλίσεων εξόρυξης όσον αφορά τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα.

Το πλέγμα

Ένα λιγότερο σέξι, αλλά κρίσιμο σημείο για μια ενημερωμένη στρατηγική είναι η αλλαγή ταχυτήτων για τη βελτίωση του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας. Τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις χρειάζονται απεγνωσμένα ένα πλαίσιο που εξαλείφει τα σημεία συμφόρησης.

Όπως δείχνουν τα τρέχοντα προβλήματα του δικτύου, η ενεργειακή ασφάλεια είναι εξαιρετικά δυναμική και πολύπλοκη. Επομένως, μια νέα στρατηγική προσέγγιση πρέπει να εισαγάγει ένα σχέδιο για να εξοπλίσει τις ευρωπαϊκές και εθνικές δημόσιες υπηρεσίες για τη συνεχή συλλογή, παρακολούθηση και αξιολόγηση δεδομένων. Αυτό περιλαμβάνει τη χαρτογράφηση των επιπτώσεων των νέων πολιτικών για το κλίμα και των αντίστοιχων αναγκών σε τομείς όπως οι μεταφορές και τα κτίρια.

Δεύτερον, και απολύτως κρίσιμο, η ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ δεν εκπληρώνεται έως ότου εξαλειφθεί η ενεργειακή φτώχεια από τα εδάφη της.

Τα τελευταία χρόνια, κατέστη οδυνηρά σαφές ότι οι ελεύθερες αγορές δεν θα προσφέρουν μια χωρίς αποκλεισμούς μετάβαση, ούτε ενεργειακή ασφάλεια για όλους. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, εντυπωσιακά παραδείγματα καταδεικνύουν την ανάγκη να μην αφεθεί η ενεργειακή αγορά της ΕΕ αποκλειστικά στα χέρια ιδιωτών. Στην Πολωνία, λόγω τιμών και ζητημάτων διαθεσιμότητας καυσίμων, πολλά σπίτια δυσκολεύτηκαν να θερμανθούν τον περασμένο χειμώνα. Στην Ισπανία, κοινότητες όπως η La Cañada del Real στη Μαδρίτη υπέφεραν από ηλεκτρικό ρεύμα.

Η στρατηγική πρέπει να παρέχει καθοδήγηση σχετικά με βραχυπρόθεσμες έναντι μακροπρόθεσμων πολιτικών που στοχεύουν στην ενεργειακή ασφάλεια των νοικοκυριών. Θα πρέπει να παρέχει ευκαιρίες στους πολίτες να οικειοποιηθούν την ενεργειακή τους μετάβαση και την ενεργειακή τους ασφάλεια, ενώ θα τροφοδοτεί επίσης τους λιγότερο δραστήριους που ενδιαφέρονται για λύσεις που δεν είναι διαθέσιμες στο ράφι.

Μια αληθινή δίκαιη μεταβατική προσέγγιση για την ενεργειακή ασφάλεια δεν μπορεί να επιτευχθεί εστιάζοντας αποκλειστικά στην πλευρά της προσφοράς και, κατά συνέπεια, στην παραγωγή ενέργειας. Πρέπει να ρίξει φως και στη μείωση της ζήτησης, τόσο μέσω της αποτελεσματικότητας όσο και της επάρκειας.

Η σοβαρή επένδυση στη μετασκευή κατοικιών είναι επομένως ο ταχύτερος τρόπος εξόδου από την ενεργειακή φτώχεια για τους πολίτες. Βελτιώνει την ποιότητα ζωής. μειώνει τους λογαριασμούς και επιτρέπει στην προσέγγιση της ενεργειακής ασφάλειας να είναι ένα κοινωνικό έργο.

Τέλος, η αναθεώρηση της στρατηγικής είναι μια ευκαιρία να επικεντρωθεί η δέσμευση του κοινού στους αριθμούς, τα χρονοδιαγράμματα και την υλοποίηση των στόχων, και έτσι να συμπεριληφθούν άτομα στη μετάβαση. Αυτό ενισχύει τις καλά ενημερωμένες διαδικασίες πολιτικής και εξαλείφει τα τυφλά σημεία, αλλά επίσης ενισχύει τη δημοκρατική λήψη αποφάσεων, κρίσιμης σημασίας για την αποφυγή της δημόσιας αντίδρασης στην πολιτική για το κλίμα και την ενέργεια.

Είναι καιρός να αναγνωρίσουμε τη σημασία της Στρατηγικής Ενεργειακής Ασφάλειας της ΕΕ. Η επιβολή τάξης σε αυτήν την εργαλειοθήκη, καθιστώντας την έτσι κατάλληλη για την αντιμετώπιση ενός αλλαγμένου κόσμου, είναι θεμελιώδης εάν θέλουμε να διασφαλίσουμε επαρκή αξιόπιστη και βιώσιμη ενέργεια για όλους.