Το παράδοξο είναι ότι η καλύτερη υγεία είναι ο κύριος μοχλός της αυξημένης μακροζωίας των ανθρώπων στην Ευρώπη, ενώ η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής συνοδεύεται από πρόσθετα προβλήματα υγείας όπως καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτης, καταγγελίες στη μέση, αρθρίτιδα, έλκη στα πόδια, υπέρταση και άσθμα. .

Ασθένειες που προηγουμένως θεωρούνταν «σιωπηλές», όπως ο διαβήτης τύπου 2, η υπέρταση και ορισμένοι καρκίνοι, τώρα διαγιγνώσκονται νωρίτερα και λαμβάνουν καλύτερη θεραπεία από πριν.

Συνολικές αλλαγές συμπεριφοράς στον τρόπο ζωής με την πάροδο των ετών, συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης έκθεσης σε καρκινογόνες ουσίες όπως ο καπνός του τσιγάρου, συνέβαλαν επίσης στην αύξηση της μακροζωίας στον πληθυσμό.

Αυτή η γενική αλλαγή σημαίνει ότι τα συστήματα υγείας πρέπει τώρα να επικεντρωθούν λιγότερο στην οξεία φροντίδα και στην πρόληψη του πρόωρου θανάτου για να επικεντρωθούν στην παροχή μιας συνέχειας φροντίδας που προάγει την υγεία σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Με τη γήρανση του πληθυσμού, η «φροντίδα» στην υγειονομική περίθαλψη πρέπει να γίνει πιο σημαντική, λένε οι ειδικοί.

Αντιμετώπιση ανεπάρκειας

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια, 135 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με αναπηρίες και σχεδόν ένας στους τρεις ηλικιωμένους δεν μπορεί να καλύψει τις βασικές του ανάγκες ανεξάρτητα.

"Τα διδάγματα της πανδημίας είναι ξεκάθαρα. Αλλά είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι τώρα για να αντιμετωπίσουμε μια πρόκληση τέτοιας κλίμακας; Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι πρέπει να επενδύσουμε περισσότερα στα συστήματα υγείας μας, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο παρέχουμε μακροχρόνια φροντίδα σε αυτούς που το χρειάζονται», δήλωσε η Δρ Natasha Azzopardi-Muscat, Διευθύντρια Πολιτικών και Συστημάτων Υγείας Χώρας της ΠΟΥ για την Ευρώπη.

Η πανδημία Covid-19 εξέθεσε τα τρωτά σημεία των συστημάτων περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένων των ανεπαρκών υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας και της κακής ενσωμάτωσης στην παροχή υγειονομικής περίθαλψης.

Μόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα αρχικά κύματα της πανδημίας οδήγησαν σε περίπου 200.000 θανάτους μεταξύ των κατοίκων των εγκαταστάσεων μακροχρόνιας φροντίδας.

«Η ιατρική περίθαλψη δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα πολλά ζητήματα που αντιμετωπίζουμε αυτή τη στιγμή», εξηγεί ο Alfonso Lara-Montero, Διευθύνων Σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Δικτύου, ενός πανευρωπαϊκού δικτύου για τις δημόσιες αρχές με ευθύνη για τις κοινωνικές υπηρεσίες. «Πρέπει να θέσουμε σε εφαρμογή ένα σύστημα που να υποστηρίζει όσο το δυνατόν περισσότερο τους ανθρώπους στις κοινότητές τους, στα σπίτια τους και στις κοινότητές τους δημιουργώντας ένα οικοσύστημα φροντίδας».

Τέτοιες δημογραφικές και επιδημιολογικές μεταβάσεις που λαμβάνουν χώρα στην Ευρώπη υποδηλώνουν ένα πιθανό πρόβλημα κατανομής πόρων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και πιο συγκεκριμένα εκθέτουν την τρέχουσα έλλειψη προσωπικού στον τομέα των υπηρεσιών, με επακόλουθες συνέπειες για το μελλοντικό σχεδιασμό του εργατικού δυναμικού και των υπηρεσιών στον τομέα της υγείας.

Ολοκληρωμένη φροντίδα

Το 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέλαβε μια μελέτη των εθνικών πολιτικών για τη μακροχρόνια φροντίδα.

Η έκθεση διαπίστωσε ότι στις περισσότερες χώρες, η μακροχρόνια φροντίδα για τους ηλικιωμένους δεν αποτελεί ξεχωριστό τομέα κοινωνικής πολιτικής, με διατάξεις που χαρακτηρίζονται από κατακερματισμό των αρμοδιοτήτων και, κατά συνέπεια, έλλειψη ενσωμάτωσης μεταξύ των πτυχών της υγείας και των κοινωνικών πτυχών της παροχής φροντίδας. Ως εκ τούτου, υπάρχει έλλειψη επίσημων εγκαταστάσεων μακροχρόνιας φροντίδας σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, γεγονός που οδηγεί σε υψηλή συχνότητα άτυπης φροντίδας.

Σε ολόκληρη την Ευρώπη, πολλοί παράγοντες πιέζουν για πιο ολοκληρωμένη παροχή φροντίδας — όταν οι άνθρωποι μπορούν να έχουν πρόσβαση στη φροντίδα που χρειάζονται έγκαιρα και ολοκληρωμένα, με υπηρεσίες που κυμαίνονται από την πρόληψη, τη θεραπεία και τη μακροχρόνια φροντίδα έως την αποκατάσταση ή την παρηγορητική φροντίδα.

"Έχουν γίνει ορισμένες επιλογές σε επίπεδο πολιτικής για σημαντικές επενδύσεις στη δευτεροβάθμια και εξειδικευμένη υγειονομική περίθαλψη, αλλά όχι στην κοινοτική περίθαλψη. Η κοινοτική φροντίδα περιλαμβάνει τόσο την υγεία όσο και την κοινωνική περίθαλψη", εξηγεί ο Alfonso. Η επένδυση στην κοινοτική φροντίδα επιτρέπει περισσότερη εργασία για την πρόληψη, η οποία με τη σειρά της αποτρέπει τη νοσηλεία των ηλικιωμένων.

Εντός της Ευρώπης, ο διαχωρισμός μεταξύ επίσημης, άτυπης, κοινοτικής φροντίδας και φροντίδας που βασίζεται σε εγκαταστάσεις διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Οι υπηρεσίες κατ' οίκον φροντίδας και η φροντίδα που βασίζεται στην κοινότητα είναι συχνά οι πιο δύσκολες στην πρόσβαση, καθώς είναι υπανάπτυκτες σε πολλές χώρες.

Οι υπηρεσίες στο σπίτι και στην κοινότητα είναι πιο ανεπτυγμένες στις σκανδιναβικές χώρες όπως η Δανία και η Φινλανδία, ενώ οι χώρες της νότιας περιοχής αντιμετωπίζουν ανεπαρκή διαθεσιμότητα παροχής κατ' οίκον φροντίδας. Μία από τις συνέπειες της προτεραιότητας που δόθηκε στη φροντίδα κατ' οίκον και στην παροχή με βάση την κοινότητα ήταν ότι η διαθεσιμότητα ιδρυματικής περίθαλψης μειώνεται σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία 25 χρόνια.

«Ένα ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων»

Η γήρανση του πληθυσμού αντιμετωπίζεται συχνά ως απειλή για τη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας. Ως εκ τούτου, οι πολιτικές συχνά πλαισιώνονται γύρω από τη μείωση του συνολικού κόστους και της οικονομικής επιβάρυνσης των κρατών.

Το 2021, η Επιτροπή Οικονομικής Πολιτικής εκπόνησε ένα σύνολο μακροπρόθεσμων προβλέψεων για τις σχετικές με τη γήρανση δαπάνες, διαπιστώνοντας ότι οι δαπάνες που σχετίζονται με τη γήρανση ως ποσοστό του ΑΕΠ προβλέπεται να αυξηθούν τα επόμενα χρόνια, λόγω της μακροχρόνιας περίθαλψης και της υγειονομικής περίθαλψης.

Ωστόσο, η ανάλυση που έγινε από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Συστήματα και τις Πολιτικές Υγείας διερεύνησε τις δυνατότητες των πολιτικών «win-win» που παράγουν καλά αποτελέσματα για άτομα όλων των ηλικιών, με έμφαση στην ενσωμάτωση των κοινωνικών καθοριστικών παραγόντων της υγείας και στην παροχή οικονομικής παραγωγικότητας ακόμη και σε μεγάλη ηλικία .

Προκειμένου να διατηρηθούν τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης προσιτά και βιώσιμα, οι κυβερνήσεις λαμβάνουν όλο και περισσότερο υπόψη την εξάρτηση από την άτυπη φροντίδα που παρέχεται από μέλη της οικογένειας, φίλους ή γείτονες.

Η υπόθεση είναι ότι η μεγαλύτερη έμφαση σε αυτό το είδος άτυπης φροντίδας θα αλλάξει τελικά τα κοινωνικά πρότυπα προς μεγαλύτερη οικογενειακή ευθύνη στην παροχή φροντίδας, έτσι ώστε οι άνθρωποι να τείνουν περισσότερο να φροντίζουν οι ίδιοι τα ηλικιωμένα μέλη της οικογένειας.

Η άτυπη περίθαλψη έχει εκτιμηθεί ότι έχει οικονομική αξία που ισοδυναμεί με το 50 έως 90 τοις εκατό του συνολικού κόστους της μακροχρόνιας περίθαλψης σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι περίπου το 80 τοις εκατό της φροντίδας που λαμβάνουν άτομα όλων των ηλικιών στην ΕΕ παρέχεται από άτυπους φροντιστές — εκ των οποίων τα δύο τρίτα είναι γυναίκες.

Οι ανισότητες των φύλων αποτελούν μια συνεχή πρόκληση στην παροχή υγείας, και ακόμη περισσότερο στο πλαίσιο της γήρανσης. Η υποτίμηση της εργασίας περίθαλψης και το γεγονός ότι οι γυναίκες παρέχουν την πλειοψηφία τόσο της αμειβόμενης όσο και της μη αμειβόμενης περίθαλψης είναι αποτέλεσμα των διαρθρωτικών ανισορροπιών ισχύος που πρέπει να αντιμετωπιστούν στην πολιτική.

«Αυτό είναι ένα ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων», εξηγεί ο Αλφόνσο. "Μιλάμε για το ευρωπαϊκό μοντέλο κοινωνικής πρόνοιας. Ας βεβαιωθούμε λοιπόν καταρχήν ότι υποστηρίζουμε τους ανθρώπους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο." Αυτό σημαίνει παροχή του είδους και της ποιότητας φροντίδας που ταιριάζει καλύτερα στο άτομο — είτε πρόκειται για ιδρυματική, κοινοτική ή άτυπη φροντίδα.