Στον απόηχο των συγκλονιστικών γεγονότων στην Ουάσιγκτον, ο επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Josep Borrell, δημοσίευσε ένα ιστολόγιο γεμάτο ήχο και οργή, ικετεύοντας τους Ευρωπαίους να λάβουν υπόψη τους το «κάλεσμα αφύπνισης για όλους τους υποστηρικτές της δημοκρατίας σε όλο τον κόσμο» και «να αντισταθεί αμέσως σε κάθε παραβίαση της ανεξαρτησίας των δημοκρατικών θεσμών».

Πολλοί Ευρωπαίοι αισθάνθηκαν απογοητευμένοι για την απότομη διολίσθηση μακριά από τις βασικές αξίες, συμπεριλαμβανομένης της δημοκρατίας, που υποκινήθηκε υπό τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ από την εκλογή του το 2016. Με ώθηση από τις συνεχιζόμενες κατάφωρες κατηγορίες του Τραμπ για εκλογική νοθεία, ένα μεγάλο σώμα υποστηρικτών του άδραξε την ευκαιρία να περικυκλώσει και τελικά να εισβάλει στο Κτήριο του Καπιτωλίου, ενώ μέλη του Κογκρέσου προσπαθούσαν να εγκρίνουν τα αποτελέσματα των εκλογών του 2020.

Οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να προσπαθούν να καταλάβουν τι συνέβη. Ήταν αυτό το σημείο ανάφλεξης απλώς μια ευκαιρία για μια κακώς ενημερωμένη ομάδα βίαιων Τραμπιτών να εκφράσουν περαιτέρω τον θυμό τους ή ήταν ένα τοπικό παράδειγμα βαθιάς ριζωμένης δυσαρέσκειας που έχει ριζώσει μόνιμη στην Αμερική;

Και μόνο στην Αμερική οι άνθρωποι εξαπατήθηκαν από τον ηγέτη τους; Σε ορισμένα ευρωπαϊκά έθνη έχει συμβεί και ένα μεγάλο κομμάτι εξαπάτησης, προκαλώντας σοβαρή ζημιά στα δημοκρατικά τους διαπιστευτήρια.

Για τον Μπορέλ, διακυβεύεται η ίδια η δημοκρατία, τόσο ως αξία όσο και ως τρόπος διακυβέρνησης. Υποστηρίζει επίσης ότι υπάρχει ανάγκη «να πολεμήσουμε σκληρότερα ενάντια στην παραπληροφόρηση». Η πίστη στη δημοκρατία πρέπει να ξαναβρεθεί και τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα στα οποία στηρίζεται η δημοκρατία πρέπει να υπερασπιστούν. Αυτό σημαίνει αντιπολίτευση ενάντια στις κυβερνήσεις των χωρών της ΕΕ που έχουν απομακρυνθεί προκλητικά από τη δημοκρατία προς τον απεριόριστο λαϊκισμό και την αυταρχική διακυβέρνηση.

Η τεχνολογία είναι πολύ μεγάλη

Για τη Věra Jourová , αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αξίες και διαφάνεια, το πρόβλημα είναι απλό. Στην Ευρώπη και στην Αμερική, «οι άνθρωποι απλώς έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στους δημοκρατικούς θεσμούς». Η ανοικοδόμηση αυτής της εμπιστοσύνης σημαίνει ότι στοχεύουμε σε μερικούς βασικούς ανταγωνιστές: μεγάλη τεχνολογία και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χαλαρούς κανονισμούς, ανήθικη κωδικοποίηση και ακαταλόγιστους αλγόριθμους.

Αν αυτοί φαίνονται μάλλον απίθανοι εχθροί του κράτους, για τον Jourová, αντιπροσωπεύουν τα δομικά στοιχεία της ψηφιακής λογοδοσίας που συνθέτουν τη δημοκρατία σε μια ψηφιακή εποχή. Χωρίς αυτές, δεν μπορεί να διασφαλιστεί ούτε η ελευθερία της έκφρασης ούτε η ικανότητα εξάλειψης της παραπληροφόρησης και των ψεύτικων ειδήσεων.

Ο Jourová προτείνει ότι το σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία –ένας ευρύς οδικός χάρτης για το πώς η Ευρώπη το 2021 μπορεί να κινητοποιήσει την πίστη στις δημοκρατικές κυβερνήσεις– θα πρέπει να εγγραφεί με αυστηρότερη χρήση νέων κανόνων και κανονισμών, συμπεριλαμβανομένου ενός συνεχούς σχεδίου για τον περιορισμό των τεχνολογικών μονοπωλίων .

Προβλήματα στο σπίτι

Η Ευρώπη θα χρειαστεί κάτι πραγματικά ουσιαστικό για να οικοδομήσει ξανά την εμπιστοσύνη στη δημοκρατία στο εσωτερικό. Ενώ ο Μπάιντεν αγωνίζεται για την ανοικοδόμηση της χώρας του, η ΕΕ πρέπει να αποδεχτεί ότι έχει επιτρέψει κάποιες δικές της δόλιες καταβάσεις τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική της πολιτική.

Στην Πολωνία, οι ηγέτες και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ έχουν ανεχτεί ή ακόμη και ηθελημένα αγνόησε πώς το κόμμα του Jarosław Kaczyński με το ακατάλληλο όνομα Νόμος και Δικαιοσύνη έχει διαβρώσει μια ολόκληρη σειρά κανόνων, συμπεριλαμβανομένης της ανεξαρτησίας του δικαστικού σώματος. Στην Ουγγαρία , το κόμμα Fidesz υπό τον Βίκτορ Όρμπαν έχει ασκήσει εντυπωσιακά παραδείγματα αντιδημοκρατικής διακυβέρνησης, από την καταπάτηση της ελευθερίας του Τύπου, των ανεξάρτητων ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και των ΜΚΟ και την κατάχρηση κονδυλίων της ΕΕ.

Η Ρουμανία και η Βουλγαρία παρουσιάζουν παρόμοιες διαβρώσεις της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και της χρηστής διακυβέρνησης. Εξωτερικά, από τις ασαφείς συμπεριφορές για τη Λευκορωσία και τη δική της κοντινή γειτονιά, έως τις αποκλειστικά βασισμένες στα συμφέροντα συναλλαγές με την Κίνα και τη Ρωσία, η «ρεαλιστική στροφή» φαίνεται να έχει το προβάδισμα, αντί να ισορροπεί, με τον πρώην κανόνα της ΕΕ για την αξιακή εξωτερική πολιτική σχέδια.

Οι αισιόδοξοι, ωστόσο, μπορεί να υποστηρίξουν ότι δεν υπάρχει χρόνος σαν τον παρόν. Η εμπιστοσύνη στη δημοκρατία στο εσωτερικό, και η ήπια ισχύς στο εσωτερικό, είναι στον πάτο. Ποια είναι η καλύτερη στιγμή για να στραφούμε με ακλόνητο βλέμμα και ανανεωμένο ζήλο στην αντιμετώπιση του σχισμένου ιστού της ευρωπαϊκής δημοκρατίας; Να φωνάξουν τους ψευδοπροφήτες. Για την επιβολή κυρώσεων στους παραβάτες. Για να διορθώσει τους παραβάτες.

Ένα καλό μέρος για να ξεκινήσετε θα μπορούσε να είναι η ομάδα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η οποία θα έπρεπε να εκδιώξει το κόμμα Fidesz από τα μέλη του αντί απλώς να το αναστέλλει επανειλημμένα . Το επόμενο θα μπορούσε να είναι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο πρέπει να αρχίσει να επιμένει ότι τα κονδύλια της ΕΕ θα είναι διαθέσιμα μόνο σε έθνη που υποστηρίζουν το κράτος δικαίου, διασφαλίζοντας έτσι ότι κανένας Ευρωπαίος ηγέτης δεν μπορεί να ενεργήσει ατιμώρητα.

Στις παγκόσμιες συναλλαγές τους, οι ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να μιλήσουν και να δράσουν πιο έντονα. Το να φωνάξεις τον Τραμπ δεν ήταν τόσο δύσκολο, ειδικά προς το τέλος. Αυτό που είναι πιο δύσκολο θα είναι να διασφαλιστεί ότι οι διμερείς συμφωνίες της Ευρώπης με την Κίνα και τη Ρωσία –και μάλιστα τις ΗΠΑ υπό τον Μπάιντεν– προωθούν αποφασιστικά τη δημοκρατία ως παγκόσμια αξία και τον ρόλο της ως τον θεμέλιο λίθο του φιλελεύθερου διεθνισμού. Το ίδιο ισχύει και στις συναλλαγές της με βασικούς παγκόσμιους συλλόγους, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Εθνών (και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας), του ΝΑΤΟ και της G20.

Πολύ ιδεαλιστικό; Βεβαίως, κανένα φιλελεύθερο κράτος ή οργανισμός δεν μπορεί ποτέ να λειτουργήσει πλήρως στη βάση φιλελεύθερων αρχών. Πάντα θα υπάρχει πραγματισμός και ακόμη και υποκρισία στο πώς οι εθνικές κοινότητες επιλέγουν να κυβερνούν ως φιλελεύθερες δημοκρατίες. Το θέμα είναι απλά να το διατηρήσουμε. Ακόμη και ελαττωματικές φιλελεύθερες δημοκρατίες –απλώς συνεχίζοντας να λειτουργούν και εποχιακά επαναπροσδιορίζοντας τον εαυτό τους στα ιδρυτικά τους ιδανικά– παρέχουν τις ευκαιρίες για τους ίδιους τους αγώνες που μας επιστρέφουν σε υγιείς δημοκρατικές πρακτικές.

Κάντε το σωστά, και τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ευρώπη θα βρεθούν σε πιο σίγουρες βάσεις στις δύσκολες στιγμές που έρχονται το 2021. Αποτύχετε να το κάνετε και ολόκληρη η κυβερνητική φιλοσοφία της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας θα φέρει μια θανάσιμη πληγή στα μέσα του αιώνα.