Το σημερινό σύνταγμα της Γαλλίας είναι το πέμπτο της και είναι φτιαγμένο για σταθερότητα – κυριολεκτικά. Ιδρύθηκε το 1958 μετά την κατάρρευση της κυβέρνησης στη δίνη του πολέμου της Αλγερίας, το νέο σύνταγμα περιείχε έναν πρόεδρο με σημαντικές εξουσίες. Αυτό έκανε τις κυβερνήσεις της χώρας πιο σταθερές –μια ευπρόσδεκτη αλλαγή από την Τρίτη και την Τέταρτη Δημοκρατία– αλλά άφησε επίσης τα κόμματα της αντιπολίτευσης συνεχώς απογοητευμένα.

Υπήρχαν εδώ και καιρό εκκλήσεις για μεγαλύτερη αναλογικότητα στην Εθνοσυνέλευση – ο τότε Πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν τις άκουσε το 1986 , αν και σε μια προσπάθεια να αποτρέψει την ήττα στις βουλευτικές εκλογές. Την τελευταία δεκαετία, ωστόσο, έγιναν πιο δυνατά, με τα κόμματα στα αριστερά και στα δεξιά να επιμένουν ότι η σύνθεση της συνέλευσης πρέπει να αντικατοπτρίζει περισσότερο τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών.

Το 2022, τόσο η ακροδεξιά (Rassemblement National) όσο και η ακροαριστερά (La France Insoumise) έστειλαν με επιτυχία έναν εκπληκτικό αριθμό εκπροσώπων στη συνέλευση. Όσο πρωτοφανές κι αν ήταν, αυτό το αποτέλεσμα απλώς επιβεβαίωσε ότι οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα χρειάζεται τοπική προσκόλληση και χρόνο για να ανέβει στη συνταγματική σκάλα. Αλλά για τη La France Insoumise, η Πέμπτη Δημοκρατία – ανεξάρτητα από τη σταθερότητα που έφερε στη χώρα – θα πρέπει να καταργηθεί και να αντικατασταθεί από ένα νέο σύνταγμα που, για να το θέσω με λίγα λόγια, μοιάζει παράξενα με αυτό της Τρίτης Δημοκρατίας .

Δαμασμός της εκτελεστικής εξουσίας, διασφάλιση της πολιτικής σταθερότητας

Σε μια διάλεξη με τίτλο «Γαλλία: Πολιτική, Εξουσία και Διαμαρτυρία» που δόθηκε στο University College του Δουβλίνου, προσπάθησα να εξηγήσω στους προπτυχιακούς φοιτητές ότι τα διαδοχικά καθεστώτα προήλθαν τόσο από την προθυμία να δαμάσουν την εκτελεστική εξουσία όσο και από την προσπάθεια διασφάλισης της πολιτικής σταθερότητας. Η Τρίτη Δημοκρατία (1870–1940) εκσυγχρόνισε τη χώρα και εφάρμοσε κρατικούς νόμους που εκπαίδευσαν πολλές γενιές να γίνουν πολίτες. Δεν ήταν χωρίς ελαττώματα: μεταξύ 1876 και 1940, 101 υπουργικά συμβούλια ήρθαν και παρήλθαν , κυρίως λόγω της κοινοβουλευτικής αστάθειας και της παντελούς απουσίας εξουσίας στην εκτελεστική εξουσία.

Η ήττα της Γαλλίας το 1940 ολοκλήρωσε την Τρίτη Δημοκρατία και τελικά οδήγησε στο καθεστώς Vichy. Η Τέταρτη Δημοκρατία διήρκεσε μόνο από το 1946 έως το 1958, ωστόσο άνοιξε το δρόμο για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Ο πόλεμος στην Αλγερία έπεισε τις αρχές της εποχής, ιδιαίτερα τον Σαρλ ντε Γκωλ, ότι χρειαζόταν ένα νέο σύστημα διακυβέρνησης και γεννήθηκε η Πέμπτη Δημοκρατία .

Από αυτοσεβασμό ίσως, η Γαλλική Επανάσταση διδασκόταν πάντα στους μαθητές της δευτεροβάθμιας και του γυμνασίου ως μια εθνοκεντρική καμπή, εντελώς αποκομμένη από ξένες εμπειρίες. Πριν και μετά την επανάσταση, ωστόσο, μια ολόκληρη γενιά επίδοξων επαναστατών στράφηκε προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έννοιες όπως οι έλεγχοι και οι ισορροπίες, το σύστημα διμερών σωμάτων και ο συγκεντρωτισμός της διαδικασίας λήψης αποφάσεων στα χέρια της νομοθετικής εξουσίας κέντρισαν το ενδιαφέρον των μυαλών στην Ευρώπη. Εξέχοντες Γάλλοι διανοούμενοι συναντήθηκαν τακτικά με τους στοχαστές πίσω από αυτές τις έννοιες. Ο Τόμας Τζέφερσον, ο οποίος υπηρέτησε ως πληρεξούσιος υπουργός για τη Γαλλία (1785–1789), έγινε φίλος με τον Κοντορσέ και τον Μιραμπό. Με αυτόν τον τρόπο, οι γνωριμίες και τα δίκτυα μεταξύ των αμερικανικών και γαλλικών ελίτ τροφοδότησαν την επανάσταση .

Αργότερα, το Democracy in America του Alexis de Tocqueville, που δημοσιεύτηκε το 1835, επιβεβαίωσε στη γαλλική πολιτική σκέψη την εικόνα των Ηνωμένων Πολιτειών ως κατάλληλο κυβερνητικό σύστημα όπου ο διαχωρισμός των εξουσιών –μια ιδέα που επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τη σκέψη του πολιτικού φιλοσόφου Μοντεσκιέ– για την εξασφάλιση προσωπικού ελευθερίες στους Αμερικανούς πολίτες.

Κοιτάζοντας τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο

Σήμερα, όταν βρίσκουμε λάθη στους θεσμούς της Γαλλίας , συχνά αναφέρονται τα συστήματα γειτονικών χωρών όπως η Γερμανία και η Βρετανία. Ωστόσο, η σύγκριση δεν είναι κατάλληλη, διότι τα βρετανικά και γερμανικά κοινοβουλευτικά συστήματα δεν πληρούν τα πρότυπα της Γαλλίας για διαδικασίες και διακυβέρνηση . Και ενώ τέτοια συστήματα πετυχαίνουν στη Βρετανία και τη Γερμανία, η ιστορία της Γαλλίας έχει δείξει ότι είναι ένα έθνος που θεωρεί τον πολιτικό συμβιβασμό ως ένδειξη θεσμικής αδυναμίας.

Επιπλέον, θα ήταν αδιανόητο για τους Γάλλους φορολογούμενους να αποδεχτούν την ύπαρξη ενός σκιώδους προέδρου και να παρακολουθήσουν έναν πρωθυπουργό που εκλέγεται με έμμεση καθολική ψηφοφορία να περιοδεύει στις πρωτεύουσες της Ευρώπης και να διαπραγματεύεται νομοσχέδια και πολιτικές. Τίποτα σήμερα, εκτός από τις αντιδημοφιλείς μεταρρυθμίσεις που παρουσιάστηκαν στο κοινοβούλιο και τη γενική αντιδημοφιλία του Εμανουέλ Μακρόν δεν μπορεί να δικαιολογήσει την ανατροπή του συντάγματος της Γαλλίας. Σε αυτό το σημείο, η επανειλημμένη χρήση του άρθρου 49.3 από τον Μακρόν για να περιορίσει τη μεταρρύθμιση της συνταξιοδότησης της κυβέρνησης παρηγόρησε τους υποστηρικτές μιας «Έκτης Δημοκρατίας» , οι οποίοι πιστεύουν ότι το τρέχον σύνταγμα δίνει πάρα πολλές εξουσίες σε ένα μόνο άτομο.

Το ισχύον σύνταγμα της Γαλλίας εδραιώνει το κράτος, διασφαλίζει συνταγματικές αντιπροσωπείες και επιτρέπει έναν συνασπισμό μεταξύ της κυβέρνησης και του προέδρου σε περιόδους κρίσης. Επιτρέπει στην εκτελεστική εξουσία να αντιδρά γρήγορα, να συγκαλεί την Εθνοσυνέλευση και να εφαρμόζει πολιτικές απαντήσεις όταν χρειάζεται. Το πιο σημαντικό, εγγυάται στον πρόεδρο τη συνταγματική ικανότητα να ενεργεί στην εσωτερική σφαίρα ενώ ηγείται της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Όλοι οι μηχανισμοί εδραιώνουν τους τρεις κλάδους εξουσίας ενώ επιτρέπουν στον πρόεδρο να συμμετέχει τόσο στην εσωτερική πολιτική όσο και να εκπροσωπεί τη Γαλλία στη διεθνή σκηνή.

Είναι όμως αυτό υπερβολική δύναμη; Το 1964, ο τότε αντιπρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν δημοσίευσε ένα δοκίμιο δηλώνοντας την αντίθεσή του στην Πέμπτη Δημοκρατία, υποστηρίζοντας ότι οι θεσμοί είχαν σχεδιαστεί για έναν μόνο ηγέτη, τον Σαρλ ντε Γκωλ. Ο τίτλος του βιβλίου του Μιτεράν μίλησε από μόνος του: The Permanent Coup d'État . Όταν εξελέγη πρόεδρος το 1981, ωστόσο, αποδέχτηκε τον ρόλο του προεδρικού μονάρχη αφού τον επέκρινε τόσο σφοδρά .

Η άλλη πλευρά της εξουσίας

Η δύναμη είναι ένα πολύτιμο δώρο, που πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή. Ενώ η Πέμπτη Δημοκρατία σίγουρα εκχωρεί μεγάλη εξουσία στους προέδρους της, και έτσι προκαλεί πολιτικό μίσος και βία εναντίον τους (και όχι κατά της συνέλευσης), αυτό το σύστημα εγγυάται την πολιτική σταθερότητα. Η έκκληση για ίδρυση νέων θεσμών σε μια περίοδο κοινωνικής κρίσης και διάδοσης του λαϊκισμού δεν είναι παραγωγική. Τα οπτικά δεν είναι επίσης καλά: η εικόνα που προβάλλεται είναι αυτή των σύγχρονων επαναστατών, που πληρώνονται αδρά από τους ίδιους τους θεσμούς που θέλουν να ανατρέψουν, που επευφημούν την ιδέα ότι ο Εμανουέλ Μακρόν θα μπορούσε να επισπεύσει την πτώση της Πέμπτης Δημοκρατίας.

Η δύναμη της Πέμπτης Δημοκρατίας είναι ότι οι πρόεδροι μπορούν να διατυπώσουν ένα όραμα για τη χώρα. Μπορούν να καθοδηγήσουν, να καθορίσουν προτεραιότητες και να ανοίξουν το δρόμο για μεγάλα έργα. Αυτό συνέβη το 1975 όταν η πρόεδρος Valérie Giscard d'Estaing και η υπουργός Υγείας Simone Veil προώθησαν τα δικαιώματα των γυναικών νομιμοποιώντας τις αμβλώσεις. Το ίδιο ήταν και η κατάργηση της θανατικής ποινής από τον Μιτεράν το 1981 και η νομιμοποίηση του γάμου ομοφύλων από τον Φρανσουά Ολάντ το 2013.

Οποιοσδήποτε Γάλλος πρόεδρος έχει το δικαίωμα να ακολουθεί την πολιτική του συνείδηση. Στη συνέχεια εναπόκειται στο κοινοβούλιο να συζητήσει το όραμα και τις πρωτοβουλίες και στο Συνταγματικό Συμβούλιο να επικυρώσει το τελικό κείμενο .

Οι πολίτες σε όλη τη Γαλλία σίγουρα δεν εμπιστεύονται τον Emmanuel Macron , αλλά αυτό δεν χρειάζεται να συνεπάγεται αυτόματη απόρριψη των θεσμών του έθνους. Αυτό που χρειάζεται τώρα η Γαλλία είναι πολιτική σταθερότητα και χρόνος για να αντιμετωπίσει ζητήματα που αντιμετωπίζουν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Και το παρόν σύνταγμα τοποθετεί την ηγεσία του έθνους ακριβώς γι' αυτό. Η Γαλλία έχει δοκιμάσει πολλά καθεστώτα στο παρελθόν, και η Πέμπτη Δημοκρατία είναι αποτελεσματική – είναι κατάλληλη για την εποχή που ζούμε και για τη δημοκρατία, και επιτρέπει ευρεία πολιτική εκπροσώπηση και νομιμότητα. Ενώ σίγουρα δίνει σημαντική εξουσία στα χέρια ενός μόνο ατόμου, το σύνταγμα διασφαλίζει ότι εξακολουθεί να εναπόκειται στους πολίτες να αποφασίσουν ποιος θα κυβερνήσει τη ζωή του.